| 515 |
در زيجات ابتداء بحث ميل كلى و طرق تحصيل آن را ذكر كرده اند سبب تقديم آن را علامه نيشابورى در شرح فصل يازدهم مقاله اولى مجسطى عنوان كرده است وى گويد : سبب تقديم معرفت ميل كلى اين است كه تا ميل كلى معلوم نگردد راهى به معرفت مطالع فلك مستقيم نيست و هر گاه مطالع فلك مستقيم معلوم نگردد به معرفت مطالع آفاق مائله و سائر آنچه كه متعلق بدان است راهى نيست و نيز ميول جزئيه شمس تا ميل كلى معلوم نباشد تحصيل نتوان كرد .
الخ ( نقل به ترجمه ) .
در تحصيل مقدار ميل كلى طرق گوناگون در كتب فن آورده اند .
بطلميوس در فصل يازدهم مقاله اولى مجسطى و خواجه در تحرير آن دستور ساختن دو آلت نجومى براى معرفت مقدار ميل كلى و عروض بلاد داده اند .
ميل كلى و ميول جزئيه را با اسطرلاب و ربع مجيب و با بسيارى از آلات نجومى ديگر نيز ميتوان تحصيل كرد : آفاق بر سه قسم تقسيم ميگردد : قسمتى ذوظلين است و قسمى ذوظل واحد است و قسمى ذو ظل دائر .
اين ظل ظل شاخص قائم بر سطح افق است .
هنگامى كه شمس در يكى از دو نقطه انقلاب به دائره نصف النهار رسيده است دائره ماره به اقطاب اربعه و دائره نصف النهار و دائره ارتفاع يكى خواهند شد و قوسى از آن ها كه بين مدار يكى از دو انقلاب و معدل النهار از جانب اقرب واقع شود قوس ميل كلى است .
و قوسى كه ميان دو قطب معدل و دائره بروج از جانب اقرب واقع مى شود معادل ميل كلى است .
و قوسى كه واقع بين مدار هر يك از دو انقلاب و دائره افق واقع است غايت ارتفاع آن منقلب است .
بنابراين در آفاق قسم اول ( ذوظلين ) اصغر ارتفاع جنوبى شمس با