| 598 |
و اين محاسبه اى است صحيح در مقدار تفاوت سنه شمسى و قمرى در سيصد سال چنانكه در جاى خود مبرهن است .
علم به قوانين حسابى و قواعد مسائل عددى در تقويت نفس انسانى از اعظم وسائل است .
به خصوص علم هندسه كه در تعديل و تقويم ذهن و فكر و قلم و بيان تأثيرى به سزا دارد .
حكما و فلاسفه بزرگ گفته اند : براى رسيدن به معرفت حقايق اشياء فكر را بايد به علوم رياضى ورزش داد .
آرى علوم رياضى براى حكيم به مثابت مسطره براى خطاط است .
همچنان كه مسطره مشاق را از كجى و بى نظمى در كتابت حروف و انحراف سطور حافظ است علوم رياضى نيز فكر را از خطا و اعوجاج و انحراف باز مى دارند و به آن استقامت و اعتدال مى دهند .
زيرا كه مسائل آن مبتنى بر قواعد خلل ناپذير است و هيچ مسامحه و سهل انگارى در آن ها راه ندارد با تخمين و تقريب درست نمى شود .
اگر چنانچه اندك اشتباه و غفلت در اعمال قوانين آن به محاسب روى آورد از نتيجه
فرسنگها دور مى شود و از رسيدن به مقصود باز مى ماند .
لذا گفته اند كه عدد براى محاسب مانند دندانه هاى كليد است كه اگر زائد يا ناقص باشد فتح باب نمى شود و هرگز درب مطلوب به روى او باز نمى گردد .
لذا انسان هاى ورزيده در علوم رياضى صاحب رأيى صائب و نظرى ثاقب و كم گوى و گزيده گوى و دير گوى و نكوگوى مى شوند .
عبارات و الفاظ آنان نوعا حساب شده است .
قلم آنان بسيار رصين و متين است .
مى بينيم كه عبارات خواجه طوسى در شرح اشارات شيخ رئيس و تحرير اصول اقليدس و تحرير مجسطى بطلميوس و ديگر مصنفاتش به فارسى و عربى چنان سخت استوار است كه گويى به جاى مركب سرب مذاب به كار برده است .