تاريخ اسلام بيانگر آن است كه زشتترين نوع برخورد از جانب مشركان و سران قريش با پيامبر بزرگوار اسلام صورت گرفت و شخصيت بى نظيرش آماج تيرهاى تهمت و دشنههاى دشنام كوردلان واقع گرديد، اما پاسخ آن حضرت، پيوسته همراه با كرامت نفس و برخاسته از مجد و بزرگمنشى ويژه او بود.
اين خصلتى است كه خداوند به سبب آن بر پيامبر منّت گذاشته است: أَلَمْ نَشْرَحْ لَكَ صَدْرَكَ؛
آيا ما به تو شرح صدر عطا نكرديم. نگاهى به مناظره و گفتوگوها و حوادث پيش آمده ميان پيامبر و مخالفان، بويژه جريان مباهله و گفتوگو با يهود و نصارا وهمسخنى با برخى از اشراف قريش، حاكى از اين معناست.
به عنوان مثال، ابن هشام در سيرهاش مىگويد:
علما و احبار يهود، از پيامبر، بسيار پرسشهاى عيب جويانه و معاندانه مىكردند و شبهاتى به منظور خلط حق و باطل مطرح مىساختند و پيامبر با راهنمايى قرآن، به طور كامل پاسخ آنها را مىداد، مؤمنان نيز مسايلى درباره حلال و حرام مىپرسيدند كه پاسخ كافى داده مىشد.(27)
همچنين در بحارالأنوار روايت شده است:
زن ابولهب كه عادت داشت خاشاك در راه پيغمبر بريزد و حطب بر دوش كشد (برخى مفهوم اين عبارت را سخن چينى دانستهاند) پس از نزول سوره تبّت به مسجدالحرام آمد و دنبال پيامبر مىگشت تا پاسخش بگويد.
اما او را نيافت. پيامبر آيهاى خواند و به واسطه آن از ديد او پنهان شد. قرآن مىفرمايد:
وَإِذا قَرَأْتَ الْقُرْآن جَعَلْنا بَيْنَكَ وَبَيْنَ الَّذِينَ لايُؤْمِنُونَ بِالآخِرَةِ حِجاباً مَسْتُوراً.(28)
پس نزد ابوبكر ايستاد و گفت: يا ابابكر!
شنيدهام دوستت مرا هجو كرده است... وحتى در جايى از اسماء بنت ابى بكر نقل شده چون اين سوره فرود آمد، ام جميل، زن ابولهب مىگفت: مُذَمَّماً اَبَيْنا وَدينَه قَلَيْنا وَ اَمْرَهُ عَصَيْنا.
اما پيغمبر در پاسخ اين همه سمپاشى و تبليغات سوء فرمود:
خدا (مكر اينان را) از من دور گرداند.
اينها مذمت شده (مُذمَّم) را سرزنش مىكنند در حالى كه من ستوده (محمد) هستم (يعنى خطاب آنها به من نيست و اين برخورد از نوع وإذا خاطَبَهُمُ الجاهِلونَ قالوا سَلاماً بود).(29)
مؤلف كتاب الاحتجاج نيز در ضمن نقل يكى از مناظرههاى پيامبر با مشركان به نقل از امام حسن عسكرى(ع) چنين مىنويسد:
سپس رسولخدا در پاسخ شبههها وتهمتهاى عبدالله بن ابى اُميّه مخزومى فرمود: (30)
علاوه بر اين، در سيره پيامبر بارها اتفاق افتاده كه كسى با پرخاش و خشونت با او برخوردكرده و آن حضرت نه تنها عكس العمل خشنى نشان نداده بلكه ضمن برآوردن حاجت او، اصحاب خود را نيز كه قصد مقابله به مثل داشتهاند از رفتار تند بازداشته است.