ج 2، ص 5) يعنى «به ملكوت آسمانها راه نمىيابد كسى كه شكمش پر باشد».
از تعمق در اين بيان به حقيقتى كه ذكر كرديم مىرسيم.
4- شدت حرص بر اكل و شرب، و افراط در آنها و پر بودن معده، مانع از اين مىشود كه سالك از القائات رحمانى و الهامات ملكى، يعنى از افاضات و هدايتهاى باطنى و اشارتهاى ربوبى، بهرهمند گردد. و اگر سالك از اين هدايتها و اشارتهاى راه گشا برخوردار نباشد و از اين عنايات خاصه ربوبى محروم باشد، در همان قدم اول معطل خواهد بود و راه به جاى نخواهد برد، و يا به لغزشها و هلاكتها و حرمانها و خسرانها گرفتار خواهد شد. كثرت اكل و شرب، و پر بودن معده در همه اوقات، موجب تيرگى عقل و قلب مىشود و نمىگذارد انسان يافتنيها را بيايد.
در اين گفتار ازلقمان كه در مقام نصيحت به فرزندش گفته است به تأمل مىپردازيم. مىگويد: «يا بنى اذا امتلات المعدة نامت الفكرة و خرست الحكمة و قعدت الاعضاء عن العبادة»(جامع السعادات، ج 2، ص 5) يعنى«فرزندم، وقتى معده از طعام و شراب پر شد، فكر انسام مىميرد، و حكمت در قلب انسان از جريان خود مىافتد، و اعضاء و جوارح از عبادت مىماند».
5- كثرت اكل و شرب و كثرت خواب، موجب مبغوض بودن انسان نزد حضرت حق مىشود. و جايى كه انسان مبغوض حق است، توفيق لازم در سلوك بسوى او را نخواهد داشت و سلوك وى در چنين حالى چندان مفهومى پيدا نمىكند.
رسول اكرم صلى الله عليه و آله و سلم مىفرمايد: «افضلكم منزلة عندالله أطولكم جوعا و تفكراً و أبغضكم الى الله تعالى كل نؤم أكول شروب» (جامع السعادات ج 2، ص 5) يعنى «با منزلت و با فضيلتترين شما نزد خداى متعال، كسى است كه اهل گرسنگى زياد وطولانى، و اهل تفكر باشد، ومبغوضترين شما در نزد او، هر آن كسى است كه پر خواب و پر خور باشد».
از اين بيان با وضوح كامل اين معنى استفاده مىشود كه پر بودن معده، و خواب زياد و طولانى، موجب دورى انسان از خداى متعال است و طبعاً شخص پرخواب و پرخور، هميشه و در همه اوقات، با خواب زياد و طولانى و با پر خورى، خود را از خدا دور مىسازد.
پر بودن معده، و خواب زياد و طولانى، موجب اين مىشود كه روح انسان از اقبال بسوى عالم اصلى خود،و از اقبال بسوى عوالم نور و عوالم قرب بازمانده و بعكس، بسوى عالم ماده و طبيعت، و ظلمات آنها كشيده شود و حجابها متراكمتر و غليظتر گردد.
بنابراين، سالك بايد از همان اول شروع به سلوك، بموازات توبه از حرامها، و در مقام توبه از رذايل اوصاف، از افراط در اكل و شرب و خواب نيز توبه كند.
البته سالك بايد به جانب تفريط هم كشيده نشود و از آن نيز اجتناب كند. يعنى بايد قوام و سلامتى بدن را كاملا مراقبت نموده و در حدى كه براى سلامتى و قوام بدن لازم است، غذا و خواب را مراعات كند، و با تفريط و انتخاب روش ناصحيح به سلامتى بدن و قوام آن لطمه نزند و اعتدال قواى جسمى را از ميان نبرد؛ وتوجه داشته باشد كه اين كار نه تنها حرام است و نه تنها موجب مؤاخذه و عقوبت اخروى است، بلكه، موجب حرمان و خسران نيز هست. زيرا كه در سلوك الى الله و در تحصيل كمالات، آنچه بيش از هر چيزى ضرورت دارد، بدن سالم، و قواى معتدل جسمانى است. اينهمه دستورها، تأكيدها، و توصيهها كه در متون اسلامى در خصوص حفظ سلامتى و اعتدال بدن و قواى بدنى شده، واجازه ضرر وارد كردن به بدن و بهم زدن اعتدال آن داده نشده؛ در اصل براى اين منظور مىباشد كه روح انسان در طى طريقى كه بايد در پيش بگيرد، احتياج به بدن دارد، آن هم بدن سالم و معتدل.
پس بايد در مقام توبه از كثرت اكل و شرب و خواب، به اين مسئله توجه داشته باشد كه به جانب تفريط نلغزد و خود را به مرض و افتادگى و ناتوانى و ضعف مفرط جسمانى و نظاير اينها نيندازد. و به اصطلاح علماى اخلاق، به «خمود» گرفتار نشود كه آنهم در جانب تفريط، رذيلهاى از رذايل است.