اين جملات مىگويد، سجده كنندهاى كه به ظاهر خلوت با پروردگار خود كرده، وليكن قلب و روح وى اينجا و آنجاست، نه تنها خود را فريب داده، و نه تنها غافل گشته و از بركات عاليه محروم شده است، بلكه به لحاظ اينكه ادب باطنى سجده را مراعات نكرده و حرمت اين مقام را ضايع نموده است، هرگز نمىتواند به قرب حضرت معبود نايل آيد، و به جوار قدس او راه يابد. به عكس، سجده كنندهاى كه حرمت مقام سجده را حفظ كرده، و ادب اين مقام را مراعات نموده، و در ظاهر و باطن از همه و از «خود» بريده، و با فقر كامل روى به جناب او آورده،و فانى گشته است، هرگز از قرب او محروم نگردد، و از جوار قدس او دور نيفتد.
(دفتر چهارم مثنوى)
نورى كه در مراتب مختلف به تناسب منازل سلوك همراه و دليل سالكان است، از آثار و بركات سجده و اشك چشم است.
روى به خاك نهادن در مقام طلب، و اشك چشم برخاسته از دل شكسته است كه طالب دردمند را مشمول نظر مىگرداند، و نور حق در دل وى تجلى مىكند، و قدم به قدم اين نور او را از خطرات و لغزشها، و از حرمانها و خسرانها مصون مىدارد، و تا وصول به مقصد پيش مىبرد؛ أومن كان ميتاً فأحييناه و جعلنا له نوراً يمشى به فى الناس كمن مثله فى الظلمات ليس بخارج منها... [1]. و اگر اين نور همراه و دليل انسان نباشد، راه به جايى نخواهد برد؛...و من لم يجعل الله له نوراً فماله من نور. [2] اين نور را اهل آن مىشناسند، و ارباب معرفت از درجات و مراتب آن در منازل مختلف سلوك با خبرند. اين نور از اول سلوك همراه و دليل سالك صادق است تا نيل به شهود وجه حق. و شهود وجه او نيز به نور اوست، و سير در مراتب فنا، و رسيدن به بقا هم به نور او.
اين نور را بايد در سجده و گريه، و با سجده و گريه يافت.
(دفتر چهارم مثنوى)
به اين بيان بظاهر كوتاه، وليكن پر از اسرار معانى از امام صادق سلام الله عليه بخوبى دقت مىكنيم كه مىفرمايد:
«وجدت النور فى البكاء و السجدة». [3] يعنى «نور را در گريه و سجده يافتم».
و بالاخره در سجده، و با سجده است كه آرزوى سالكان عارف، و عارفان سالك برآورده مىشود، و دلهاى آنان آرام مىگيرد. يعنى به شهود نايل مىگردند، و آن مىشود كه نمىشود گفت.
در اين بيان از امام صادق سلام الله عليه نيز تأمل عميق مىكنيم كه فرمود:
[1]. سوره انعام، آيه 122. [2]. سوره نور، آيه 40.
[3]. اسرار الصلوة مرحوم حاج ميرزا جواد ملكى تبريزى قدس الله سره، ص 269.