نيازى به استفاده زيادى از زور نبود.(179) از طرف ديگر فعاليت هاى اقتصادى در سطح روستايى در بين مسلمانان تقريباً در مقياس كوچك انجام مى شد و به منابع نيروى انسانى گسترده اى نياز نداشت. صرف نظر از اين كه اوضاع در دوره هاى معين و بخش هاى خاصى از دنياى اسلام چه بود اسلام آزادى كاركردن وكسب معاش به شيوه دل خواه را به عنوان حق اساسى براى مسلمان آزاد به رسميت مى شناخت و به آن احترام مى گذاشت.
2ـ ماوردى همان ص197.
3ـ براى مثال آزادى شرط خليفه شدن در اسلام اهل سنت منصوب شدن به (وزارت نمايندگى) ـ نه (وزارت اجرايى) و اداره كردن دفتر رياست ماليات خيريه اى وغيره بود. به (احكام السلطانيه) اثر ماوردى (قاهره:
1298) ص26 62 109 مراجعه كنيد. به همين جهت مأمورانى كه قضات وسلاطين به خدمت مى گرفتند مى بايست آزاد باشند. بنگريد به:
(صبح الأعشى) نوشته قلقشندى (قاهره: 38 ـ 1331/19 ـ 1913) ج1 ص65. يا مى توان چنين ادعا كرد كه برده اى كه از سوى حاكم به عنوان قاضى انتخاب شده بود به طور خودكار آزاد مى شد. بنگريد به الدورة الغاليه اثر كافياجى انتشارات قاهره مجامع 395.
و نيز به احكم السلطانيه اثر ابو يَعْلى (قاهره: 57 ـ 1356/1938) ص4 44