الاّ اذا بالغت فى ايلامه ، فان العاقل يتعظ بالآداب ، والبهائم (والجاهل) لاتتعظ الاّ بالضرب» از

كسانى مباش كه پند

واندرز او را سود ندهد جز آن كه سخت وى را سرزنش كنى ، كه عاقل به آداب پند پذيرد اما چهارپايان جز به

ضرب چوب براه نيايند. (نهج نامه 31) به «ادب» نيز رجوع شود .

آدَم

وصف ، بر وزن احمر ، از مادّه «اَدَِمَ» به فتح يا كسر دال : گندمگون . آدِم ، بر وزن ناصِر ، اسم فاعل

نيز به همين معنى است . نام نخستين پدر آدميان ، ابوالبشر ، با قصد تنكير ، ج : اَوادِم . نام آدَم 17 بار

و در هفت سوره از سور مباركه قرآن كريم : بقرة ، اعراف ، حجر ، بنى اسرائيل ، كهف ، طه ، و ص ذكر شده است

. مطالبى كه ذيل اين واژه نگاشته مىشود عبارتند از :

1 ـ «مبدأ آفرينش آدم» .

2 ـ «آفرينش آدم و

اعتراضگونه ملائكه» .

3 ـ آدم و سجده ملائكه و تمرد ابليس» .

4 ـ «آدم وبهشت» .

5 ـ «آدم پيغمبر بوده» .

6 ـ

«عمر آدم و مرگ و مدفن او» .

7 ـ «فرزندان آدم و نحوه ازدواج آنها» .

8 ـ «آدمها و عالمها» .

«مبدأ آفرينش آدم»

قرآن كريم آغاز آفرينش آدم را از خاك بيان مىدارد : (انّ مثل عيسى عندالله كمثل آدم خلقه من تراب) .

(البته هر حيوان اعم از ناطق و صامت عناصر جسميش را خاك تشكيل مىدهد ، اما در مورد آدم با سرعت بيشتر و

وسائط كمتر و طى مراحل سادهترى اين كار انجام شده) گرچه به موجب آيات ديگر ، اين خاك را مراحلى مىبايد

تا كالبد آدم گردد و سپس روح در آن دميده شود ، اين خاك ، گل است : (من طين) گل سرشته متماسك چسبندهاى

است : (طين لازب) اين گل ، ساخته و تربيت مىشود : (حمأ مسنون) (لاى سالخورده) سپس به شكل اندام انسان در

مىآيد و از بافتهاى لازم و اعضاء و جوارح متناسب و مورد نياز وى در اين عالم متشكل مىگردد : (فأذا

سويته)(مراحل آفرينش او را تكميل نمودم ، حتى روح حيوانى به وى دادم ، به صورت بشرى كامل الخلقه در

آمد) مرحله نهائى ، ورود روح انسانى در اين كالبد است : (ونفخت فيه من روحى)اضافه تشريفى است مثل

«بيتى» يعنى روح ويژهاى كه مورد عنايت خاص خودم بود در آن كالبد قرار دادم . (خلقكم من نفس واحدة وخلق

منها زوجها) ; همه شما ـ آدميان ـ را از يكتن ـ آدم ـ آفريد و جفتش ـ همسرش حوا ـ را از خودش آفريد . از

امام باقر (ع) روايت شده كه حوا را خداوند از باقىمانده گل آدم خلق نمود . اكثر مفسرين قائلند كه وى از

يكى از دندههاى آدم آفريده شده ، به استناد روايت معروف از رسول خدا (ص) : « خلقت المرأة من ظلع آدم (ع)

ان اقمتها كسرتها ، وان تركتها وفيها عوج استمتعت بها» . (مجمع البيان) اميرالمؤمنين (ع) در يكى از خطب

خود فرمود : ... پس خداوند (جهت آفرينش آدم) از (جاهاى گوناگون زمين) جاى سنگلاخ و هموار ، جاى قابل كشت و

شورهزار پاره خاكى را فراهم نمود ، آن را به آب شستشو داد و سپس آن خاك آميخته به اجزاء گوناگون را به

هم فشرد تا گل شد و پس از آن ، آن را به شكلى كه داراى اطراف و اعضاء و پيوستگى و گسستگىها بود در آورد

، آن را جمودت داد تا اجزائش از هم متلاشى نگردد و محكم و نرم قرار داد تا براى مدتى معين دوام كند ،

آنگاه جان در آن دميد كه به صورت انسانى شد . داراى قواى مدركه كه در معقولات تصرف كند ، و انديشهاى كه

كارها را سامان بخشد و اعضائى كه در خدمت خويش گمارد و ابزارى كه در شئون زندگيش به كار برد و نيروى

شناختى كه حق و باطل را و چشيدنيها و بوئيدنيها و رنگها و جنسها را تميز دهد ، خلقت و طينتش به رنگهاى

گوناگون آميخته ، داراى خويهائى متناسب و حالاتى متضاد است ، آميزههائى در وجودش به كار رفته كه در

عين آميختگى ضد يكديگرند : چون گرمى و سردى و ترى و خشكى و اندوه و شادى ووو ... (بحار:11و122)

«آفرينش آدم واعتراض گونه ملائكه»

(واذ قال ربك للملائكة انى جاعل فى الارض خليفة ...) . (بقرة:30) هنگامى كه خدايت به فرشتگان فرمود : من

جايگزينى را در زمين قرار خواهم داد . جانشينى يا جايگزينى آدم به چه معنى ، و آيا او در زمين به جاى

كيست ؟ برخى گفتهاند : او خليفةالله ، به جاى خداوند است كه به حق حكمرانى مىكند . اما اين معنى بعيد

به نظر مىآيد ، زيرا خداوند در شئون خداونديش جاى خالى ندارد تا ديگرى به جاى او بنشيند ، خداوند

پيامبران مىفرستد و كتب مشتمل بر احكام و تكاليف نازل مىفرمايد ، پيغمبران و هر كه در خط آنها است