پيش از آن كه شرحي از فرقه‌هاي اسلامي به دست دهيم، لازم است تا درباره دانش‌ملل ونحل در آن روزگار مروري داشته باشيم.
مهم‌ترين تفاوت‌هاي فكري ـ ديني كه مسلمانان در آغاز با آن برخورد داشتند،تفاوت اسلام با بت‌پرستي، مسيحيت، يهوديت وآيين زرتشتي بود. به تدريج،اختلافات فكري ميان خود مسلمانان بالا گرفت. گروهي بر مذهب عثمانيه وگروه‌ديگر بر مذهب شيعه بودند.
خوارج ومعتزله نيز به صورت گروه‌هاي مستقل درصحنه افكار مذهبي جامعه ظاهر شدند. ما در مجلد نخست به شرح اين فرقه‌هاپرداختيم.
اين تفاوت‌ها در آغاز، تنها اين حساسيت را به‌وجود آورد كه طرفداران يك‌فرقه بر ضد ديگري مطلب بنويسند. به مرور، كساني بر آن شدند تا آثاري درشناخت هر فرقه وتفاوت