دولت ساماني، تجربه‌اي ديگر از تأثير خراسان بزرگ بر تحوّلات جاري ايران‌است.
تاريخ اين خاندان با سامان خدّات آغاز مي‌شود كه گرديزي او را از «مغان»دانسته كه طبعا «دين زرتشتي» داشته است. فرزندش اسد، چهره‌اي برجسته بوده وخاندان آنان در نواحي ماوراءالنهر، شناخته شده بوده است. همو نسب وي را به‌جمشيد وكيومرث رسانده است! اين كاري است كه مؤلف تاريخ سيستان براي‌يعقوب ليث كرده بود. شگفت آن كه در كتاب سواد اعظم ـ يك كتاب مذهبي از قرن‌چهارم‌ِ منطقه ماوراءالنهر ـ براي ابوحنيفه، رئيس مذهبي فقهي حنفيان نيز اين نَسَب‌آمده: ابوحنيفه نعمان بن ثابت بن طاووس بن هرمز بن كسري!