و همچنين در معرفت مواضع و جهات بلاد مطلقا نسبت به يكديگر ناچار بايد به خارطات و اطلسها و نقشه هاى جغرافيايى و ازياج و كتب مربوطه به فن كه حائز جداول اطوال و عروض بلاداند رجوع شود بر اساس هر يك آنها فواصل طولى بلاد و مواضع و جهات آنها را بدست آورد چه اين كه تحصيل طول و عرض بلاد با آلات رصدى و بناى مراصد و تاليف و تنظيم ازياج مقدور هر كس نيست . در ميان اين گونه مصادر و ماخذ به تازى و پارسى و فرانسه كه در اختيار نگارنده است سه جدول را كه به نظرى مناسبتر ديده ايم برگزيديم و در آخر([ دروس معرفة الوقت و القبلة])با مختصر تعريفى در پيرامون آنها درج كرده ايم ( ص 540 640 ط 1 قم ) . جدول نخستين را از رساله شريف([ تحفة الاجله فى معرفة القبلة])تاليف جناب علامه حيدر قلى سردار كابلى متوفى 1372 هق رضوان الله تعالى كه از مفاخر عصر ما بوده است نقل كرده ايم . مبدأ طول آن گرنويچ است و بيان جداول آن را به قلم خود آن جناب از فصل 16 تحفه فارسى او كه ترجمه تحفه عربى اوست اعنى تازى و پارسى تحفه هر دو به قلم خود سردار است مى آوريم :
([ اكنون كه به توفيق خداوند تعالى از ذكر طرق استخراج جهت قبله فارغ شديم جداولى بياوريم براى تعيين قبله بلاد خصوصا بلاد ايران و بلاد عرب ان شاء الله تعالى تقربا الى الله تعالى و از او مدد مى خواهيم و به او توكل مى نماييم . پس بايد دانست كه مشى ما در اين جداول بر استعلام جهت از ارتفاع است بر حسب قواعد حساب مثلثات كرويه . نخست نامهاى شهرها بيارم آنگاه عرض و طول آنها پس ارتفاع سمت مكه مكرمه بر افق آن شهر پس انحراف قبله آنرا از جنوب يا شمال بمشرق يا بمغرب ياد كنم و همه را به ارقام عدديه بنگارم نه به ارقام نجوميه تا هر كس كه از آن بهره يابد . و ارتفاع سمت مكه مكرمه را از آن آوردم تا هم مسافت ميان هر بلد و مكه مكرمه معلوم شود چه دانسته اى كه مسافت تمام ارتفاع تا نود درجه باشد و هم ارتفاع آفتاب در روزى كه ميل آفتاب مساوى با عرض مكه مكرمه باشد و آن در([ وله يه])( 6 35 15 ) جوزاء يعنى شش درجه و سى و پنج دقيقه و پانزده ثانيه جوزاء و در([ كح كدمه])( 23 24 45 ) سرطان يعنى در