دروس هیئت و دیگر رشته های ریاضی نسخه متنی

تنبيه

در آغاز درس 45 در طول بلاد خوانده ايم كه به حسب اصطلاح بلادى كه در جانب غرب مبدا طول واقع اند طول آنها را طول مثبت مى نامند و بلادى كه در جانب شرق مبدأ طول واقع اند طول آنها را طول منفى مى نامند .

حال غرض ما در اين تنبيه اين است كه هر گاه طول بلد مثبت باشد بايد طول بلد را با طول مكه مكرمه جمع كرد و حاصل را تبديل به زمان نمود . و لامحاله در اين صورت مكه مكرمه شرقى بلد مفروض است و شمس در آن دو روز مذكور پيش از رسيدن به نصف نهار بلد به نصف نهار مكه مى رسد و به مقدار زمانى كه تحصيل شده است كسى در آن بلد قبل از رسيدن شمس به نصف النهار آن بلد مواجه شمس باشد بسمت قبله خواهد بود و يا خط منتصف امتداد طولى ظل شاخص خط سمت قبله بصوب شمس خواهد بود . مثلا طنجه از بلاد مراكش طول آن 5 48 5 مثبت است يعنى در جهت غرب جرينوش قرار دارد كه گوييم طول آن غربى است پس صورت عمل براى تحصيل زمان بين نصف نهار مكه و طنجه چنين خواهد بود : جمع طولين 5 38 45 ] 5 48 5 بعلاوه 50 39 ( 1 ) ساعات 3 ] 15 : 45 ( 2 ) دقائق 2 ] 60 : 152 ] 4 ضربدر 38 ( 3 ) ثوانى 32 ثوالث 20 ] 4 ضربدر 5 ( 4 ) پس نتيجه شده است 20 لثه 32 نيه 2 قه 3 عت و لكن كسر ثوانى و ثوالث زمانى اسقاط مى شود كه در عمل معتنى به نيست پس سه ساعت و دو دقيقه قبل از ظهر حقيقى طنجه خورشيد در آن دو روز به نصف النهار مكه مى رسد .

تبصره

بلادى كه با مكه در تحت يك دائره نصف النهار واقع شده اند در هر روز كه مركز جرم شمس با دائره نصف النهار موافات كرده است مواجه قرص شمس بوده باشند بر خط سمت قبله اند و حكم مذكور در آن بلاد اختصاص به دو روز مزبور ندارد پس آنگاه چنان كه در تنبيه نخستين گفته ايم اگر بلاد در شمال مكه واقع اند قبله آنها نقطه جنوب خواهد بود و اگر در جنوب مكه واقع اند قبله آنها نقطه شمال خواهد بود .

تنبيه

اگر فاصله بين بلد و مكه مكرمه چندان باشد كه بلد تحت افق مكه قرار گيرد و فوق الارض با مكه نبود به نحوى كه مدار آفتاب در آن دو روز نسبت به مكان مفروضفوق الارض نباشد طريق مذكور در تحصيل سمت قبله متمشى نيست . و به تعبير ديگر و بهتر اگر عرض جنوبى بلد چندان باشد كه مدار 7 جوزاء و 23 سرطان از مدارات ابدى الخفاء نسبت به آن مكان مفروض بوده باشد از طريق مذكور تحصيل سمت قبله مقدور نيست . بلكه اگر عرض شمالى بلد هم چندان باشد كه مدار ياد شده از مدارات ابدى الظهور بوده باشد باز از طريق مذكور تحصيل سمت قبله ميسور نيست . و اين بيان از دو طرف ارض تا عرض تسعين را چه شمالى و چه جنوب شامل است كه تحصيل سمت مقدور نيست به خصوص كه در عرض تسعين در حيز امتناع است . بلى در اين زمان ما با وسائل مخابراتى و آلات رسانه اى امتناع به امكان مبدل شده است كه در همين درس به عرض مى رسانيم . و اينك در معرفى جداولى چند براى بدست آوردن فاصله طولى بين بلد و مكه و جهات و مواضع بلاد نسبت به يكديگر مطلقا گوييم : براى تحصيل فاصله طولى بين مكه مكرمه و بلد مفروض