و ضعف ارتفاع اصغر بدين جهت است كه ارتفاع اصغر يكبار به تنهايى اخذ شده است و يكبار در ضمن ارتفاع اعظم . و ضعف بعد قطب از مدار بدين جهت است كه در ارتفاع اعظم قوسى از دائره نصف النهار كه محدود است به دو نقطه ارتفاع اعظم كوكب و ارتفاع اصغر آن ضعف قوسى از آن دائره نصف النهار كه محدود ميان قطب معدل النهار و مدار كواكب ابدى الظهور است مى باشد . مثال : در شكل 15 ( ش 15 ) دائره([ ا ب ح د])دائره افق بر قطب([ ه])به همان وضع طبيعى نه رسم جغرافيايى كه در اطلسها معمول و متداول است پس([ ا])نقطه جنوب و([ ح])نقطه شمال يعنى دو قطب دائره اول السموت اند . و ([ ب ه د])دائره اول السموت . و([ و])قطب معدل النهار . و([ ا ه ح])ارتفاع اصغر و([ ح ح])ارتفاع اعظم كوكب است . پس اگر در واقع عرض بلد 35 باشد و بعد قطب معدل از مدار كوكب 10 گوييم([ : ر ح])( كه ارتفاع اصغر و 25 است ) به علاوه([ ح ح])( كه ارتفاع اعظم است و در آن ر ح باز اخذ شده است و رح ضعف بعد قطب از مدار است كه 20 است ) حاصل تقسيم بر دو خارج قسمت عرض بلد است . چون در تنصيف يكبار([ ر ح])طرح ميشود و يكبار([ وح])نتيجه ميماند([ وح])كه ارتفاع قطب معدل النهار است و مساوى با عرض بلد است . و باقى نيز بدين قياس معلوم شود .35 ] 2 : 70 ] ( 45 ] 20 بعلاوه 25 ) ح ح 45 بعلاوه ح ر 25
درس 39 : تحصيل عرض بلد
در درس قبل دانسته ايم كه اگر كوكب ثابت ابدى الظهور از سمت راس در جانب قطب خفى معدل النهار نگذرد يعنى ارتفاع اعظم و اصغر آن هر دو در جانب قطب ظاهر معدل النهار از سمت الراس بود