درس 28 : دائره اول السموت يا دائره مشرق و مغرب يا الدائرة التى لاسمت لها - دروس هیئت و دیگر رشته های ریاضی نسخه متنی

ارتفاع آن نقطه بود و اگر آن نقطه تحت الارض بود قوس مذكور انحطاط آن نقطه بود . و اگر نقطه مفروض بر نفس دائره افق بوده باشد آن را نه ارتفاع بود و نه انحطاط .

از آنچه گفته ايم دانسته مى شود كه تسميه اين دائره بدائره ارتفاع از جهت تغليب جانب ظهور بر جانب خفا است و الا دائره ارتفاع هم دائره ارتفاع است و هم دائره انحطاط يعنى هم بدان مقدار ارتفاع كوكب مثلا دانسته ميشود و هم مقدار انحطاط آن . اين تسميه بتغليب نظير تسميه دائره نصف النهار به نصف النهار است كه دانسته اى هم دائره نصف النهار است و هم دائره نصف الليل و به تقديم و تغليب يوم بر ليل آن را دائره نصف النهار ناميده اند . و خلاصه تعريف قوس ارتفاع و انحطاط اين كه : قوسى از دائره ارتفاع كه ميان نقطه مفروض بر سطح فلك و افق از جانب اقرب افتد آن را ارتفاع آن نقطه گويند اگر آن نقطه فوق الارض باشد و انحطاط آن نقطه گويند اگر آن نقطه تحت الارض باشد .

درس 28 : دائره اول السموت يا دائره مشرق و مغرب يا الدائرة التى لاسمت لها

درس دهم در بعد كوكب بود و يازدهم در عرض آن و سيزدهم در طول آن . و دانسته شد كه مبدء بعد كوكب معدل النهار است و مبدء عرض آن منطقة البروج و مبدء طول آن اول حمل از دائرة منطقة البروج . اينكه سخن در سمت كوكب و مبدء سمت آنست . جمع سمت سموت است مثل رخت و رخوت و شرط و شروط و نظائر آنها . و دائره اول السموت مبدء سمت است كه اول سموت است . در بسيارى از كتابها اول السموت به اول السموات تحريف شده است كه كاتب يا حروف چنين آنرا سماوات جمع سماء پنداشته است . دائره اول السموت عظيمه اينست كه بدو قطب افق كه دو نقطه سمت رأس و سمت قدم است و بدو قطب دائره نصف النهار كه دو نقطه مشرق و مغرب است گذرد . و دو قطب او دو نقطه تقاطع افق و نصف النهار يعنى دو نقطه شمالى و جنوبى بر دائره افق بود . سمت كوكب يا سمت هر نقطه مفروض بر سطح فلك اعلى قوسى است از دائره افق محصور ميان نقطه تقاطع دائره ارتفاع و افق و نقطه تقاطع دائره اول السموت و افق و آن هرگز از ربع دور زيادت نبود . و در پيش دانسته ايم كه دائره افق به دو نقطه شمال و جنوب و به دو نقطه مشرق و مغرب به چهار ربع متساوى منقسم است آن ربعى كه بين دو نقطه شمال و مشرق است شرقى شمالى است و مقابل آن غربى جنوبى و آن ربعى كه بين دو نقطه جنوب و مشرق است شرقى جنوبى است و مقابل آن غربى شمالى