درس 93 : عدم امكان تحصيل سمت قبله در عرض 90 درجه از دائره هنديه به طريق معهود - دروس هیئت و دیگر رشته های ریاضی نسخه متنی

مدارات عرضيه متوازى با خط استواءاند زيرا كه خط استواء در سطح دائره معدل النهار است چه معدل النهار دائره استواى سماوى است و خط استواء دائره استواى ارضى و بلد هم يا در جانب شرقى مكة است و يا در جانب غربى آن و لكن صرف اين كه مكه و بلد در تحت يك مدار يومى يعنى دائره عرضيه قرار گرفته اند و مكه در جانب شرق يا غرب بلد واقع شده است موجب نمى شود كه مكه در نقطه مشرق يا در نقطه مغرب بلد واقع شود و آن نقطه سمت قبله بلد باشد زيرا مراد از نقطه مشرق و مغرب در كتب اهل فن دو نقطه مشرق اعتدال و مغرب اعتدال است كه محل تقاطع دو دائره عظيمه معدل النهار و دائره اول السموت است لذا دائره اول سموت را دائره مشرق و مغرب نيز مى گويند . و نقطه مشرق و مغرب اعتدال بر افق به قدر عرض بلد از مدار يومى فاصله دارد و كره مصنوعه ارضى و سماوى همه امور واقعى است و احكام مسائل رياضيه تبديل و تحويل نمى يابد . عجب اينكه آن مرحوم با اينكه خود متوغل در اين مسائل است چگونه بدان تفوه كرده است كه يمكن ان يكون مراد من ذهب الى ان القبلة الخ . علاوه اينكه در فصل چهارم و سيزدهم تحفه فرموده است كه : متأخرين اهل اروپا در اين مسأله بر همين رأى اند كه ابرخس و ابن اعلم بر آن بوده اند ولى دليل آنها را نقل نكرده است اگر دليل همين صورت ظاهر كره مصطنعه است كه سخت سست است و اگر امر ديگر است باز نادرست است .

درس 93 : عدم امكان تحصيل سمت قبله در عرض 90 درجه از دائره هنديه به طريق معهود

بحث از تحصيل سمت قبله عرض تسعين كه دو موضع قطب شمالى و قطب جنوبى زمين است فقط فائده علمى دارد و براى تشحيذ ذهن مفيد است زيرا كه از حيز تعلق تكليف خارج است . چنانكه اسهل مواضع در امر قبله موضع مقاطر است اشكل مواضع در تعيين سمت قبله عرض تسعين است به خصوص قطب جنوبى . چون مدار نيرين و كواكب در عرض تسعين رحوى است و طلوع و غروب حركت شبانه روزى در آنجا متمشى نيست نقاط اربع مشرق و مغرب و شمال و جنوب در آن تعيين نمى شود . لذا از دائره هنديه تحصيل سمت قبله در عرض تسعين بطريق مرسوم امكان ندارد . زيرا كه در عمل بدائره هنديه بايد از دو نقطه مدخل و مخرج ظل دو خط زوال و اعتدال و نقاط اربع جهات چهارگانه و سپس از اختلاف بين الطولين و بين العرضين ترسيم دو خط طولى و عرضى متقاطع يكديگر سمت قبله تحصيل كرد و هيچيك از اين امور در عرض تسعين صورت پذير نيست . مهره فن براى معرفت سمت قبله