درس 53 : تحصيل سمت حقيقى قبله - دروس هیئت و دیگر رشته های ریاضی نسخه متنی

باشد لاجرم از نقطه نخستين به قدر زيادت آن جانبى كه آهن ندارد تا با جانب آهن گرفته به حسب وزن برابرى كند فاصله دارد . گويا در دروس گذشته به مركز كره به حسب مسافت و به حسب ثقل اشارتى رفته است كه مثلا دائره عظيمه بر كره آنى است كه مركز كره به حسب مسافت در سطح او است .

به حسب ظاهر وسط اقليم اول به قول غير جمهور بايد از قبيل وجه اخير باشد بدين معنى كه آبادانى و جمعيت مردم از اول خط استواء تا وسط اقليم اول بنابر راى جمهور كه هر دو فريق بدان اتفاق دارند بنابر تقريب معادل آبادانى و جمعيت با نيمه دوم اقليم اول بوده باشد . يعنى آبادى و جمعيت ارض به عرض 37 16 كه تا منتصف اقليم اول است به تقريب برابر با جمعيت و آبادى با نيمه دوم اقليم اول است كه درجات عرض اين نيمه يعنى از منتصف تا منتهى 50 3 مى باشد . پس خلاصه اين كه وسط ياد شده بدين معنى است كه جمعيت و آبادانى عرض 37 16 با جمعيت و آبادانى عرض 50 3 بتقريب معادل يكديگرند . مخفى نماند كه چون زمين كروى است اقليم اول به تقسيم جمهور نيز در طول بيشتر از اقليم دوم است و همچنين دوم از سوم و سوم از چهارم و هكذا تا اقليمهفتم كه آن از همه كوتاه تر است طول اقليم اول را چهار هزار فرسخ گفته اند و طول آخر هفتم را هزار و ششصد و بيست فرسخ . بحث تحقيقى آن به تفصيل در بيان مسافت درجات اطوال بلاد در پيش است و همچنين تبديل درجات به فراسخ از طول و عرض بلاد . و نيز ناگفته نماند كه در فرانسه كلمه اقليم به صورتClimaux كه تلفظ آن كليما و قليما است به معنى آب و هوا و ناحيه و اقليم به مفاد سرزمين بطور مطلق بكار مى رود .

درس 53 : تحصيل سمت حقيقى قبله

در آخر درس 45 وعده داده ايم كه هر گاه مبحث اقاليم سبعه پيش آمده است در پيرامون سخن شيخ اجل ابن سينا در قانون كه آفاق استوائى اعدل بقاع است عرائضى تقديم بداريم و اكنون وقت آن فرا رسيده است جز اين كه اينك شمس در برج جوزاء و ما در ماه خورداديم و آقايان درس و بحث در تحصيل سمت دقيق قبله بسيار پرسش مى فرمايند و لكن طرق آن بسيار و مبتنى بر ضوابط رياضى و قواعد هيوى و اصطلاحات فنى است كه درس هر يك در پيش است ولى بمناسبت فرا رسيدن زمان نزول اجلال شمس در برج جوزا و سرطان و ورود ما به ماه خورداد و تير شايسته دانسته ايم كه راهى سهل و ساده را كه اكنون آماده است و در عين حال نشان دهنده سمت حقيقى قبله و رساننده بدانست عنوان كنيم كه علاوه بر تعيين سمت قبله