درس 86 : تحصيل خط سمت قبله از دائره هنديه - دروس هیئت و دیگر رشته های ریاضی نسخه متنی

مقدمه سوم گفته است([ : به قوه شكل چهارم]). . . بدان كه در كتب رياضى استدلالى كه آنها را در اصطلاح اين علم متوسطات گويند - بدين جهت كه در تعليم كلاسيك ميان كتب ابتدائى و نهائى خوانده مى شوند - مانند اصول اقليدس و اكرثاوذوسيوس و اكرومانالاؤوس و غيرها اگر حكم يك مسأله رياضى مطابق صورت ظاهر يكى از اشكال مقالات كتب ياد شده اعنى متوسطات مبرهن مى شود فبها و اگر مستدل بايد با تدبير علمى برهان حكمى را از شكلى استنباط كند گويند كه اين حكم به قوت فلان شكل مبرهن است يعنى اين قوت در مقابل فعليت است كه صورت نخستين بالفعل بود و صورت دومين بالقوه نظير و شبيه بالفعل و بالقوه كه در فلسفه مستعمل است . و ما برخى از معانى قوه را در نكته 501 هزار و يك نكته آورده ايم . و آن كه گفته است([ : سطح دائره مذكوره كه آن را دائره هنديه گويند موازى سطح افق است])يعنى موازى سطح يكى از مقنطرات است كه سطح افق حسى است كما لايخفى .

درس 86 : تحصيل خط سمت قبله از دائره هنديه

طريق تحصيل خط نصف النهار و خط مشرق و مغرب اعتدال را از دائره هنديه فرا گرفته ايم اكنون وقت آنست كه طريق تحصيل خط سمت قبله را از دائره هنديه بدانيم : بدوا لازم است كه به عنوان مزيد بصيرت هر يك از دائره سمت قبله و نقطه سمت و قوس سمت يعنى انحراف سمت قبله و خط سمت و ارتفاع سمت آن تعريف شود بنابراين گوييم : ا - دائره سمت قبله : دائره عظيمه اى كه مار به سمت رأس مكه و سمت رأس بلد مفروض باشد آنرا دائره سمت قبله مى نامند . ب - نقطه سمت قبله : نقطه تقاطع افق بلد و دائره سمت قبله را در جهت مكه نقطه سمت قبله مى خوانند . ج - قوس سمت قبله : قوسى از دائره افق كه ما بين دائره نصف النهار و دائره سمت قبله از جانبى كه اقرب از آن جانبى نيست آن را قوس سمت قبله مى گويند و انحراف سمت قبله نيز ناميده ميشود . و بعبارة اخرى : قوسى از افق كه ما بين نقطه سمت قبله و بين نقطه شمال يا جنوب از جانبى كه اقرب از آن جانبى نيست واقع گردد آن قوس را انحراف سمت قبله مى نامند . اين تعريف انحراف سمت در صورتى است كه مبدأ سمت را در دائره افق يكى از دو نقطه شمال و جنوب قرار دهيم و اگر مبدأ سمت را يكى از دو نقطه مشرق اعتدال و مغرب اعتدال اخذ كنيم قوس سمت قبله قوسى از افق بين نقطه سمت و بين يكى از دو نقطه