درس 10 : دائره ميل - دروس هیئت و دیگر رشته های ریاضی نسخه متنی

كلى را ميل اعظم نيز گويند و هر دو تعبير در كتب مربوطه به فن هيئت و نجوم آمده است و لكن شهرت و كثرت استعمال با ميل كلى است . حال در وجه تسميه دو نقطه انقلاب صيفى و شتوى گوييم : منطقة البروج به چهار نقطه ياد شده اعتدالين و انقلابين به چهار ربع متساوى منقسم مى گردد و مدت سير شمس در هر ربع يكى از فصول اربعه سال شمسى در اكثر ربع مسكون است . و چون در هر ربع دو نقطه اى متوهم شود كه بعد نقطه اعتدال تا نقطه مجاور او بقدر بعد بين اين نقطه مجاور تا نقطه مجاور انقلاب و بقدر بعد اين نقطه مجاور انقلاب تا خود نقطه انقلاب باشد لاجرم هر ربع به سه قسم متساوى قسمت گردد و حصه هر قسم سى درجه خواهد بود . پس منطقة البروج به اين دوازده نقطه به دوازده قسم متساوى قسمت گردد و هر قسمت را برجى از بروج دوازده گانه خوانند . ابتداى بروج را از مغرب گرفته اند و حركات بروج چون ديگر كواكب ثابته همه بر توالى است كه حركت از مغرب بمشرق است . و اسامى بروج به ترتيب اين است : حمل و ثور و جواز و سرطان و اسد و سنبله و ميزان و عقرب و قوس و جدى و دلو و حوت . و اين اسامى در آغاز از صور متوهم از اجتماع و هيات كواكب در هر قسم به صورتى خاص اخذ شده است و عظيمه منطقة البروج بر آن صور مى گذرد . حمل و ثور و جوزا بروج ربيع اند زيرا كه مدت بودن آفتاب در اين سه برج در معظم معموره فصل بهار است . سرطان و اسد و سنبله بر جهان صيفى اند زيرا كه مدت بودن آفتاب در اين سه برج در معظم معموره فصل تابستانست . ميزان و عقرب و قوس بروج خريفى اند زيرا كه مدت بودن آفتاب در اين سه برج در معظم معموره فصل پائيزه است . جدى و دلو و حوت برجهاى شتوى اند زيرا كه مدت بودن آفتاب در اين سه برج در معظم معموره فصل زمستانست .

برجهاى اوائل را از اين چهار فصل كه عبارت اند از حمل و سرطان و ميزان و جدى منقلب خوانند . بدين سبب كه چون آفتاب بدين بروج تحويل كند يك كيفيت از طبيعت هواى فصل سابق به كيفيت ديگر از طبيعت فصل لاحق قلب شود . و برجهاى اواسط فصول را كه عبارتند از ثور و اسد و عقرب و دلو بروج ثابته خوانند . بدين جهت كه مدت بودن آفتاب در اين چهار برج هواى هر فصل بر طبيعت خود ثابت بود . و بروج آخر فصلها را كه عبارتند از جوزا و سنبله و قوس و حوت ذوجسدين گويند . زيرا مادام كه آفتاب در نصف اول اين بروج باشد هوا بر طبيعت همان فصل گذرد و چون به نصف آخر انتقال نمايد هواى فصل لاحق به هواى آن فصل مخلوط گردد و لهذا آن اوقات را امتزاج فصلين گويند .

درس 10 : دائره ميل

ميل كلى در ازاى ميول جزئيه است يعنى ابعاد ديگر اجزاى منطقة البروج از معدل النهار كه بايد معدل را اصل قرار داد و ابعاد اجزاى منطقة البروج را به نسبت با آن تحصيل كرد . و در محاسبات فلكى و دوائر كروى هر گاه بخواهيم بعد نقطه اى از دائره عظيمه اى را بدست آوريم بايد دائره عظيمه ديگرى از آن نقطه مفروض و دو قطب دائره اى كه مبدأ مفروض است بگذرانيم تا بر آن قائمه شود و بعد جانب اقرب كه اقصر خطوط واصله بين آن نقطه و دائره مبدأ است بدست آيد . حال بدان كه دائره عظيمه اى كه به جزئى از فلك البروج يعنى منطقة البروج و يا به مركز كوكبى و يا به نقطه مفروض و به دو قطب معدل النهار گذرد كه قائم بر عظيمه معدل النهار خواهد بود آن را دائره ميل گويند . پس دائره ماره به اقطاب اربعه يكى از دوائر ميول