در دروس آينده دانسته مى شود كه يكى از طرق تحصيل قبله مبتنى بر معرفت مقدار و جهت سعه مشرق يا سعه مغرب كواكب ثابته است . و چون حركت ثوابت بطيى ء است قوس سعه مشرق يا سعه مغرب آنها را ساليانى دراز تفاوت قابل اعتناء نخواهد بود بخلاف سيارات بخصوص نير اصغر كه از همه سريعتر است . پس هر گاه قوس سعه مشرق ثوابتى بحسب عرض بلدى استخراج شود تا ساليانى بسنده خواهد بود . بعضى از ابناء تحقيق مقدار سعه مشرق و مغرب برخى از ثوابت را و نيز مقدار سعه مشرق و مغرب اوائل و اواسط بروج را بعرض له م يعنى بعرض تهران در يكصد و ده سال پيش از اين يعنى در تاريخ يكهزار و سيصد هجرى قمرى استخراج كرده است كه در اين دو جدول نموده مى شود .
درس 64 : قوس تعديل النهار كوكب
بقوس سعه مشرق و قوس سعه مغرب آشنا شده ايم و تعريف هر يك را چنانكه بايسته است دانسته ايم . اكنون وقت آن فرا رسيده است كه تعديل النهار كوكب را بدانيم : در درس چهارم گفته ايم كه مدارات يومى را مدارات ميول نيز گويند و آن دوائر صغارى موازى معدل اند كه از حركت نقطه هاى مفروضه مانند مراكز كواكب و غير آنها بحركت معدل النهار مرتسم مى شوند و هر يك را مدار آن نقطه گويند كه از حركت آن مرتسم شده باشد . و از مدارات مركز كوكب آنچه فوق الارض باشد قوس النهار آن كوكب گويند و آنچه تحت الافق باشد قوس الليل آن . در حاشيه صفحه 73 زيج بهادرى تعديل النهار چنين تعريف شده است : ([ تعديل النهار عبارت است از تفاضل نصف قوس النهار بلاد مايله و نصف قوس النهار خط استواء]). و در متن همان صفحه كه باب هفتم مقالت سوم آن زيج در معرفت تعديل النهار و قوس النهار و قوس الليل و ساعات النهار و ساعات الليل است مسائلى در اين امور آورده است كه برخى از آنها را باختصار كه اكنون ما را بكار مى آيد نقل مى كنيم : ([ در خط استواء تعديل النهار نبود و قوس النهار هميشه نصف دور باشد و در موضعى كه عرضش مساوى تمام ميل كلى بود غايت تعديل النهار كه تعديل دو نقطه انقلابين است بربع دور رسد و نهار اطولش بقدر يكشبانه روز باشد و نهار اقصر يك آن . و در ديگر بقاع كه ميان آن دو موضع باشد تعديل النهار مقدارى بود كمتر از ربع دور . و در آفاقى كه ماوراى اين
لطفا منتظر باشید ...
