درس 35 : تحصيل عرض بلد - دروس هیئت و دیگر رشته های ریاضی نسخه متنی

و روز و شب اطول كه مذكور شد به تزايد قوسين ياد شده متزايد شوند كه هر يك تا قرب شش ماه شمسى رسند . از آنچه گفته ايم معلوم شده است كه منطقة البروج بدان چهار نقطه ياد شده در اين قسم از آفاق كه عرض آن بيشتر از تمام ميل كلى و كمتر از ربع دور است به چهار قسم منقسم شود : يكى از آنها قوس ابدى الظهور بود كه در منتصف آن منقلب قطب ظاهر بود و ديگر قوس ابدى الخفاء بود كه در منتصفش منقلب ديگر بود و ديگر قوسى بوده كه منتصفش اول حمل بود و آن را طلوع و غروب بود و ديگر قوسى كه منتصفش اول ميزان بود و آن را نيز طلوع و غروب بود . و نيز معلوم شده است كه آفاق اين قسم نيز ذات ظل دائر بود .

درس 35 : تحصيل عرض بلد

اين درس نيز دنباله درس قبل است . دانسته ايم كه آفاق قسم ششم نيز ذات ظل دائر است . و مطالب بسيارى در اقسام ياد شده در پيش است كه پس از اين گفته خواهد آمد و اكنون تا بدين حد در ضابطه تحصيل عرض بلد كفايت است . 7 اگر عرض بلد ربع دور بود آن در همه روى زمين جز دو نقطه معينه شخصيه بيش نتواند بود كه يكى قطب شمالى بود و ديگر قطب جنوبى . و هر يك از اين دو نقطه را عرض تسعين گويند . و در اين هر دو موضع لامحاله يك قطب معدل النهار بر سمت راس بود و يكى ديگر بر سمت قدم پس قطب ظاهر آن بر غايت ارتفاع بود كه نود درجه است و قطب خفى آن بر غايت انحطاط كه نيز نود درجه است . و چون عرض ربع دور است پس دائره معدل النهار بر دائره افق منطبق شود لاجرم دور فلك به حركت اولى در آنجا رحوى باشد يعنى مانند سنگ آسياب گردد و به نحو توسع در تعبير دوره معدل النهار هم اعظم مدارات ابدى الظهور گردد و هم اعظم مدارات ابدى الخفاء هر چند تسميه دوم خالى از دغدغه و مسامحه نيست . يعنى چون شمس به هر يك از دو نقطه اعتدال بود يكدوره تمام بر دائره افق دور زند و ظل شاخص دائر بود و پس از آن اگر در جهت قطب ظاهر بود در مدت بودن شمس در نصف دائره شمسيه كه دائره منطقة البروج است و آن معادل شش ماه شمسى است بر روى افق بر مدارات يوميه موازى افق دور زند و غايت ارتفاع شمس بمقدار ميل كلى بود و در تمام اين مدت ظل دائر بود . و اگر در جهت قطب خفى بود در مدت بودن شمس در نصف ديگر منطقة البروج در زير افق بر مدارات موازى افق دور زند و غايت انحطاط شمس نيز به مقدار ميل كلى بود