لطفا منتظر باشید ...
درس 20 : خط استواء ( دائره استواء دائره استواء ارضى )
دائره عظيمه اى كه بر كره ارض در سطح معدل النهار حادث شود يعنى از آن مايل نبود آن را خط استواء گويند . و به عبارت ديگر : چون در اين فن مركز زمين مركز كره عالم جسمانى است پس هر گاه فرض شود كه سطح دائره معدل النهار قاطع كره عالم جسمانى گردد بر سطح محيط زمين دائره عظيمه اى احداث كند كه آنرا خط استواء گويند . خط استواء را دائره استواء و دائره استواى ارضى نيز گويند در ازاى معدل النهار كه آن را دائره استواى سماوى گويند . و لكن اشهر اسماى او در قديم و حديث همان خط استواء است . تذكره در درس پنجم گذشت كه شمس هميشه در سطح دائره منطقه البروج است و از آن خارج نمى شود و در درس دوازدهم دانسته شد كه به همين سبب هيچگاه شمس را عرض نبود . غرض ما از اين تذكره اين است كه خط استواء با عظيمه معدل النهار مانند مدار شمس با عظيمه منطقة البروج است از اين حيث كه آن دو در يك سطح اند و اين دو در يك سطح . از بيان فوق دانسته مى شود كه غايت بعد شمس از خط استواء بقدر ميل كلى خواهد بود . پس اگر شمس در اول سرطان بوده باشد به قدر ميل كلى به سمت شمال معدل از خط استواء دور بود و اگر در اول جدى بوده باشد به همان مقدار به سمت جنوب معدل .و ان شئت قلت كه شمس در رأس السرطان و يا رأس الجدى به قدر ميل كلى از سمت الرأس استوائى به سمت شمال معدل و يا جنوب آن دور مى شود زيرا كه هر كس در هر نقطه خط استواء بوده باشد سمت الرأس و سمت القدم او كه دو قطب افق او مى باشند بر دائره معدل النهار خواهند بود كه در سطح خط استوايند . و نيز دانسته مى شود كه اگر كسى در خط استواء بوده باشد دو قطب معدل النهار بر افق وى بود چه اين كه عظيمه معدل تا قطب او ربع دور است و از دائره استواء تا قطب او بر كره ارض نيز ربع دور و از قطب افق تا عظيمه افق هم ربع دور است و در دروس گذشته گفته ايم كه هر عظيمه اى از دو قطب عظيمه ديگر گذرد آن عظيمه نيز از دو قطب او گذرد . و بالعكس اگر ربع دور از خط استواء به سمت قطب شمال معدل النهار يا جنوب آن دور شود دو نقطه سمت الرأس و سمت القدم وى دو قطب معدل النهار خواهد بود كه لاجرم دائره معدل النهار و افق حقيقى متحد خواهند بود و وجه آن ظاهر است . افق خط استواء را افق فلك مستقيم و افق كره منتصبه گويند . از اين روى كه حركت معدل النهار و ان شئت قلت : حركت فلك و حركت كره عالم و جميع مدارات موازى آن كه مدارات يوميه اند در آفاق استوائى به استقامت و انتصاب اند
