درس 111 : قطب مغناطيسى و قطب جغرافيائى زمين و قطب نما و قبله نما - دروس هیئت و دیگر رشته های ریاضی نسخه متنی

بسيارى چنين تو هم نموده اند فتدبر]). اين بود تمام عبارت مرحوم شوشترى مذكور از كتاب ياد شده درباره انحراف مغناطيسى قطب نما از قطب جغرافيائى كه نقل كرده ايم . همان گونه كه در آخر درس نود و پنجم هشدار داده ايم مسأله شمال جغرافيائى و شمال مغناطيسى ارض و به عبارت ديگر فرق ميان قطب جغرافيائى و قطب مغناطيسى ارض و توجه به زاويه انحراف در بكار بردن آلات قطب نما اهميت بسزا دارد كه اكثر بدان آگاهى ندارند و نمى دانند كه در تعيين سمت قبله بلاد انحراف مغناطيسى را كه گاهى شرقى و گاهى غربى از قطب جغرافيائى است بايد رعايت كرد .

درس 111 : قطب مغناطيسى و قطب جغرافيائى زمين و قطب نما و قبله نما

اين درس دنباله درس پيش است . چنان كه در درس قبل گفته ايم معرفت به قطب جغرافيائى و قطب مغناطيسى زمين براى تحصيل خط نصف النهار حقيقى كه در امتداد قطب شمال و جنوب جغرافيائى است نه مغناطيسى اهميت بسيار بسزا دارد . و براى بدست آوردن قوس انحراف قبله بلاد و خط سمت قبله بايد توجه داشت كه شمال و جنوب مغناطيسى با شمال و جنوب جغرافيائى اشتباه نشود . اغلب و اكثر مردم بدين مطلب اهم توجه ندارند . جاى بسى شگفتى است كه چگونه جناب علامه حيدرقلى سردار كابلى - قدس سره الشريف - كه خود استاد متبحر در علم فلك و رياضيات عاليه بوده است در رساله گرانقدر([ تحفة الاجله في معرفة القبلة ])بدان اشارتى نفرموده است .

اكنون در ده شماره در بيان برخى از عبارات كتاب ياد شده در درس قبل گوئيم :

1 - آن كه گفته است([ : و از جمله آلات مصنوعه]). . . آنچه كه در تعريف دستگاه قطب نما آورده است بيان صورت صنعت يك نوع آنست . قطب نما را انواع گوناگون است بدين معنى كه به اشكال مختلف ساخته شده است چنان كه در حدود ده نوع صنعت قطب نما در تصرف راقم است يك نوع آن به نام([ آيينه گيتى نما])است كه در درس نود و پنجم آن را وصف كرده ايم . و عمده در انواع قطب نما عقربه مغناطيسى است كه بر صفحه اى مدرج نصب شده است بگونه اى كه بر آن دور مى زند و در حالت سكون يك سر آن به سمت قطب شمال مغناطيسى و سر ديگران به سمت قطب جنوب مغناطيسى خواهد بود . اين عقربه مغناطيسى در حالت سكون گاهى با خط نصف النهار كه خط زوال است مطابق است كه هر دو يك خط در سطح دائره نصف النهارند و هر دو خط زوال اند و گاهى با آن تقاطع مى كند . و تقاطع بدين سبب است كه خط نصف النهار مانند دائره نصف النهار از دو قطب جغرافيائى مى گذرد و اين خط همواره ثابت است زيرا كه دو قطب جغرافيائى ثابت اند اما خط ديگر كه عقربه مغناطيسى مفروض است همواره در سطح دائره نصف النهار نيست زيرا كه از دو قطب مغناطيسى شمال و جنوب مى گذرد و قطب مغناطيسى از قطب جغرافيائى گاهى فاصله مى