لطفا منتظر باشید ...
درس 78 : مراعات شروطى چند در تصحيح عمل دائره هنديه براى تحصيل خط نصف النهار حقيقى
براى تحصيل خط نصف النهار مقرون به صحت و مطابق واقع تقريبا مراعات چند شرط ضرورى است كه به بيان آنها مى پردازيم : صحت عمل به دائره هنديه براى تحصيل خط زوال مبتنى است بر اين كه شمس در حين وصول رأس ظل به محيط دائره قبل از زوال و بعد از زوال بر يك مدار از مدارات يومى موازى با معدل النهار باشد و به عبارت أخرى بر يك مقنطره از مقنطرات باشد تا هر دو ارتفاع آن در دو وقت ياد شده متساوى و بر بعد واحد از نصف النهار باشند . و اين معنى على التحقيق حاصل نمى شود بدان علت كه در درس هفتاد و دوم گفته ايمحركت وسطى شمس در شبانروز نطح و اندى است كه قريب به يكدرجه است . پس چون شمس در حركت است در حين وصول رأس ظل به مدخل و مخرج دائره بر يك مدار يومى و بر يك مقنطره ارتفاع نتواند بوده باشد مگر اين كه وصول شمس به نصف النهار در يكى از دو انقلاب صيفى و شتوى باشد و اين نادر الوقوع است . در دروس پيشين دانسته ايم كه اسناد حركت ياد شده به خورشيد يا به زمين در نتيجه عملى يكسان است .بسبب حركت نام برده ميل شمس از معدل النهار پيوسته دگرگونه است و به خصوص جاهايى از دائره شمسيه - اعنى منطقة البروج - كه از منقلبين دورند و دو نقطه اعتدال در منتصف است . و بعبارت كوتاه تر هرگاه خورشيد در حوالى اعتدالين باشد سرعت سير آن بيشتر و دگرگونى ميل آن فزونتر است بدليلى كه در پيش داريم . و به بيان ديگر شمس در يك مدار ثابت موازى معدل النهار قرار ندارد بلكه خطوط لولبى رسم مى كند كه بدين سبب سعه مشرق آن با سعه مغرب آن در يك روز باهم متفاوت اند لذا براى قرب عمل دائره هنديه به تحقيق امورى چند يعنى همان شروط بايد مراعات شود :
ا - شمس در يكى از دو انقلاب و يا قريب به آن دو باشد به علت اين كه در اين دو وقت حركت ميل مخل به موازات مذكور بطيى ء است و مطلوب كه حصول تساوى ظلين در دو ارتفاع متساوى قبل از زوال و بعد از زوال است حاصل مى شود چنان كه هرگاه شمس در حوالى اعتدالين باشد چون ميل آفتاب سريع الازدياد است در عمل تفاوت فاحش روى مى آورد .
ب - به خصوص شمس در انقلاب صيفى باشد زيرا كه ظل در انقلاب صيفى بعلت صفاى هوا و شدت شعاع و قلت عوارض ابين و اوضح است . تعبير به انقلاب صيفى بهتر از تعبير به وصول شمس به سرطان است زيرا كه جامع آفاق شمالى و جنوبى هر دو است
