درس 109 : تحصيل مقدار طول جغرافيائى بلاد به سه طريق - دروس هیئت و دیگر رشته های ریاضی نسخه متنی

گردانيده باشند و راصد ديگر در موضع مطلوب الطول باشد و در شبى كه خسوف قمر واقع شود هر دو را صد را بايد كه رصد زمانه هر يك از بدو خسوف و بدو مكث و بدو انجلاء و تمام انجلاء به آلات صحيحه بكنند اگر ساعات متناظرين هر دو راصد متساوى باشند در اين صورت هر دو موضع متحد الطول و تحت يك دائره نصف النهار باشند . و اگر ساعات دو هنگام متناظره متفاوت باشند زمانه تفاوت را كه محسوب به ساعت مستوى باشد در پانزده ضرب كنند تا درجات و كسور تفاوت طولين بهمرسد پس اگر تفاضل زمانه موضع مطلوب الطول را باشد طولش شرقى بود و الا غربى . و همچنين اگر موضعى معلوم الطول باشد و موضع ديگر غير معلوم الطول اول درجات و كسور طولى ما بين اين دو موضع معلوم كنند اگر موضع مجهول الطول شرقى باشد حاصل را بر طول معلوم افزايند و اگر غربى باشد بكاهند مطلوب بهمرسد ]). اين بود عبارت زيج بهادرى در بيان طريق مذكور ( ص 79 و 80 ط 1 هند ) . و به درس([ 34 دروس معرفة الوقت و القبله])نيز رجوع بفرمائيد كه ماخذ ديگرى نيز در آن نام برده شده است و حائز فوائدى است . ( ص 219 ) .

درس 109 : تحصيل مقدار طول جغرافيائى بلاد به سه طريق

اين درس دنباله درس پيش است . از زيج بهادرى نقل كرده ايم كه دانستن طول بلد را سه طريق است يك طريق آن را كه مناسب با بحث مى نمود نقل كرده ايم چه خوب است كه در دنبال آن به دو طريق ديگر نيز آشنا شويم و بعضى از اشارات را در اين امر تقديم بداريم . از درس چهلم تا چهل و ششم كه هفت درس اند در طول جغرافيائى بلاد مطالبى بسيار سودمند و ارزشمند تحرير شده است اين مباحث كه اكنون در طول بلد به ميان آمد متمم آن مطالب اند . در زيج ياد شده پس از تقرير طريق اول ياد شده گويد : طريق دوم([ : از زيج جديد ساعات محسوبه حالات مذكوره خسوفى كه واقع شود بطول موضع رصد معلوم كنند و بلدى كه طول آن مجهول باشد رصد ساعات همان خسوف كنند اگر ساعات مرصوده مثل محسوبه باشد طول موضع رصد و بلد واحد باشد والا از تفاضل طول معلوم كنند]).

بيان

مرادش از زيج جديد همان زيج بهادرى يا بهادرخانى است زيرا كه زيج هر صاحب زيج نسبت به زيج پيشين ديگران زيج جديد است كه معمول به مردم عصر و زمانش مى گردد . و گاهى زيج بهادرى را([ زيج أجد])مى خواند يعنى زيج جديدتر . مثلا " در اول فصل دوم باب ششم آن در اعمال كسوف گويد : ([ و براى معرفت كسوف نيز -