بيست و سه درجه و بيست و چهار دقيقه و چهل و پنج ثانيه سرطان چنانچه در آخر طريق دوم از فصل پنجم گذشت . و اين عرضها و طولها از كتب علماء متاخرين اهل اين فن و از اهل اروپا كه در احراز حقائق كوشش بسيار كرده اند ماخوذ شده . و مبدأ طول چنانچه گذشت گرينويچ است قرب لندن . پس اگر پهلوى نام شهر د 11 يا د 13 يا د 14 نوشته باشم مراد آنست كه طول و عرض آن از دائره المعارف بريطانيا طبع يازدهم يا سيزدهم يا چهاردهم ماخوذ شده . و اگر([ تقو])نوشته باشم از تقويم البلدان فاضل مشهور الكساندر جانستن انگليسى ماخوذ است . و اگر([ مر])نوشته باشم از كتاب ([ المرآة الوضيئة])فاضل معروف كرينليوس و انديك آمريكائى ماخوذ است . و اگر طول و عرض منصوص عليهما در كتب نيافته باشم از يكى ازخارطه هاى معتبره گرفته شده و در اينصورت در پهلوى آن شهر([ خط])نوشته ام . و بايد دانست كه گاهى علماء اين فن بجاى طول و عرض بلد اكتفاء كنند به ذكر جهت آن بلد نسبت به بلدى ديگر و مسافت ميان آنها . مثلا كربلا واقع است در شصت ميلى بغداد ( به ميل انگليسى ) وج ج غ يعنى 22 30 بغداد در اينصورت طول و عرض كربلاء را بر حسب قواعد مقرره اين فن معلوم نموده در جنب اسم بلد([ ب])مى نويسيم . و در اين صورت در بعضى موارد گاهى چند ثانيه بلكه چند دقيقه با واقع تفاوت خواهد كرد و مع ذلك فرق محسوسى در امر قبله رو نمى دهد]). اين بود عبارت آن جناب در تعريف جداول تحفه كه تقديم داشته ايم .
بعضى از مطالب فوق مثل ارتفاع سمت مكه و ميل انگليسى بلكه علت پيدايش مقياسهاى مترى كه از دولت فرانسه در سنه 1790 مسيحى از تقسيم محيط دائره زمين بدست آمده است و ديگران بدان پيروى كرده اند و همچنين بيان ديگر اوزان و مقادير و مقاييس در دروس آينده يا بحث و تحقيق به تفصيل روشن خواهد شد . يكى از توفيقات الهى براى راقم اين بوده است كه در اول ماه مبارك رمضان 1379 هق و به مطالعه تحفه سردار و رساله قبله ملا مظفر جنابذى و به تعليقه بر آن دو شروع كرده است تا در روز نوزدهم همان ماه مبارك به اتمام مطالعه و تعليقه بر هر دو رساله ياد شده از آغاز تا انجام نائل آمده است و به مناسبت پيش آمدن بحث در اين دروس آنها را عنوان مى كنيم . در جداول تحفه دو حرف ش ج در ستون عرض بلد علامت عرض شمالى و عرض جنوبى است . و دو حرف ق غ در ستون طول بلد نشانه شرقى يا غربى بودن از گرنويج است . و سه لفظ جه قه نيه مخفف درجه و دقيقه و ثانيه . چنان كه ملاحظه فرموده ايد مرحوم سردار طول و عرض بلاد را از دائرة المعارف بريطانيا و ديگر ماخذ انگليسى نقل كرده است . آرى آن جناب در زبان انگليسى استاد كامل بوده است و لاتين را مانند تازى و پارسى خوش مى نوشته است دستخط شريف او را در اين زبانها دارم . بارى اگر طلبه حواسش جمع باشد كه وقت را مغتنم بشمارد و زوائد اشغال را حذف كند و