ظاهرى صورت مىپذيرد، ارتباط و اطلاع ما از حقايق صورى عالم مثال نيز از طريق حواس پنج گانه تحقق مىيابد.
در حقيقت، حواس پنج گانه انسان نيز داراى مراتبى است. مرتبهاى از آن، مربوط به عالم ماده، مرتبهاى از آن متعلق به عالم مثال و مرتبهاى از آن نيز در مرتبه عقل، به وجود جمعى و وحدانى تحقق دارد.
اقسام كشف صورى به لحاظ نوع ادراك: سالك در اين مقام، توسط حواس پنج گانه باطنى خود، با عالم مثال و خيال مطلق مرتبط مىگردد، و چون اين حواس بر پنج قسمند، كشف صورى نيز داراى پنج قسم مىشود:
يكم: ديدن؛ مانند آنكه سالك، صورتهاى ارواح تجسد يافته و انوار روحانى را در عالم برزخ مشاهده كند. در واقع، صورتها وتماثيل ارواح، در عالم برزخ، تعين حقايق موجود در عالم ارواحند؛ زيرا آنچه در مراتب بالاى وجود است، صورتى نيز در مراتب پايين دارد.
دوم: شنيدن؛ نمونه اين نوع كشف صورى آن است كه پيامبر وحىيى را كه بر او نازلمىشد، به صورت كلامى منظوم مىشنيد. گاهى نيز صدايى مانند زنگ شتر يا نغمههاى زنبور عسل را مىشنيد و مقصود از آن را در مىيافت.
سوم: بوييدن؛ كشف صورى گاهى از طريق بوييدن حاصل مىشود كه از آن به «تنسم به نفحات الهى» تعبير مىشود. در روايتى از پيامبر اكرم9 نقل شده است كه فرمود: إِن للّه في أَيام دهركم نفحات الا فتعرّضوا لها؛ خداوند شما را در طول عمر خود، در معرض نسيمها و بوهاى خوشى قرار مىدهد، خود را در معرض آن قرار دهيد.(1) و نيز درباره اويس قرنى فرمود: انى لاجد نفس الرحمان من قبل اليمن؛ من نفس رحمان را از جانب يمن [كه محل سكونت اويس بود] استشمام مىكنم.»(2)
1. مولانا با اشاره به اين حديث، در دفتر نخست مثنوى معنوى(تصحيح نيكلسون، ابيات 1951 - 1955)، ابيات زير را سروده است:
2. سيد حيدر آملى، جامع الاسرار و منبع الانوار، ص 462.