مبانی نظری تجربه دینی نسخه متنی

از ديگر موارد اين نوع كشف، كه در قرآن كريم به آن اشاره شده است، ماجراى حضرت يعقوب است كه بوى يوسف را استشمام كرد: (إِنّى لأَجد ريح يوسف لولا أَن تفنّدون)؛ اگر مرا به كم‏خردى نسبت ندهيد، بوى يوسف را مى‏شنوم.(1) چهارم: لمس كردن؛ اين نوع كشف، به سبب اتصال ميان دو نور يا ميان دو جسد مثالى تحقق مى‏يابد. در روايتى آمده است كه پيامبر صلي الله عليه و آله فرمود: «رأَيت ربّي - تبارك و تعالى - ليلة المعراج في أَحسن صورة. فقال بم يختصم الملأ الأَعلى يا محمد؟ قلت: أَنت أَعلم، أَى ربّ! مرتين. قال: فوضع الله كفّه بين كتفي، فوجدت بردها بين ثدييّ، فعلمت ما في السموات وما في الأَرض، ثم تلاهذه الآيه: (وكذلك نرى إِبراهيم ملكوت السموات والأَرض وليكون من الموقنين)؛ پروردگارم را در شب معراج در نيكوترين صورت ديدم. به من فرمود: اى محمد! ملأ اعلى در چه با هم خصومت و اختلاف مى‏كنند؟(2) گفتم: پروردگارا! تو داناترى (و اين سخن دوبار گفته شد). آن‏گاه خداوند كف خود را ميان دو كتف من نهاد، به گونه‏اى كه سردى آن را در ميان سينه خود حس كردم. و پس از آن، آن‏چه را در آسمان‏ها و زمين است، دانستم. آن‏گاه پيامبر اين آيه را تلاوت كرد: و اين گونه به ابراهيم، ملكوت آسمان‏ها و زمين را مى‏نمايانيم».(3) پنجم: چشيدن؛ مثل آن‏كه سالك، انواع گوناگون طعام‏ها را در عالم برزخ مشاهده مى‏كند و آن‏گاه كه از آن‏ها خورد و چشيد، بر معانى غيبى آگاهى مى‏يابد. در روايتى از پيامبر صلي الله عليه و آله نقل شده است كه فرمود: «رأيت أَنّى أَشرب اللبن حتى خرج الريّ من أَظافيري؛ در رؤيا ديدم كه شير مى‏نوشم تا آن‏جا كه از سر انگشتانم بيرون مى‏زد» و آن حضرت آن را به علم، تأويل برد.(4)

1. يوسف (12)، آيه 94.

2. ملأ اعلى بر دو قسم است: قسمى از آن، مظهر جمال و امر تشبيهى است و قسمى از آن، مظهر جلال و امر تنزيهى، واين‏دو با هم مختلفند و انسان كامل، ميان آن دو جمع مى‏كند. در واقع، خصومت آن دو در آن است كه اهل جمال، جانب تشبيه را مى‏گيرند و اهل جلال، جانب تنزيه را، در حالى كه كمال در جمع ميان آن دو است و روايت اشاره به آن دارد كه پيامبر خاتم‏9 واجد اين كمال است و مظهر اسماى تشبيهى و تنزيهى، هر دو است.

3. داود قيصرى، شرح فصوص الحكم، ص 108. سيد حيدر آملى پس از نقل اين روايت مى‏نويسد: «خداوند خبر داده‏است كه خود را در صورت آتش و درخت به موسي عليه السلام نمايانده است. از اين رو، بعيد نيست كه ذات خود را درصورت نور يا صورت انسان به محمد صلي الله عليه و آله نمايانده باشد. در حقيقت، محمد صلي الله عليه و آله خدا را در صورت خودش ديده‏است كه بر حسب ظاهر و باطن، نيكوترين صورت‏ها است. (جامع الاسرار و منبع الانوار، ص 463).

4. سيد حيدر آملى، جامع الاسرار و منبع الانوار، ص 464. چنان كه در دنباله بحث بيان خواهد شد، در بسيارى موارد، كشف صورى توأم با كشف معنوى است. خواننده هشيار اين نكته را در مثال‏هاى ياد شده براى اقسام كشف صورى به‏خوبى مى‏يابد.