تجليات گوناگون حق در باورهاى انسان‏ها - مبانی نظری تجربه دینی نسخه متنی

خداى مورد اعتقاد خود را دارد. خداوند از حيث اطلاق ذات و غيب هويت، فراتر ازهرصورت و تعينى است و از اين رو، در هيچ صورتى مقيد و محصور نمى‏گردد. مقام‏ذات، از هر صورت، حال و حكمى كه بتوان از طريق آن به گونه‏اى و به وجهى به او اشاره كرد، منزه است؛ اما از سوى ديگر، حق با هر چيزى به صورت آن چيز است.

ازاين‏جا است كه اگر كسى به آن‏چه آگاهى يا علم يا گمان او درباره خدا در اختيار او مى‏گذارد، باور داشته باشد و خدا را در همان صورت منحصر داند، هنگامى كه باصورت‏هايى غير از صورت مورد اعتقاد خود رو به رو مى‏گردد، منكر آن خواهد شد. اين انكار، به سبب آن است كه او مراتب تجليات حق و مواطن آن‏ها را نمى‏شناسد.

تجليات گوناگون حق در باورهاى انسان‏ها

از نظر ابن‏عربى همان‏گونه كه همه چيز در عَماء، كه همان نَفَس رحمان است، آفريده‏شده، در مورد خلق حق نيز همين امر وارد شده است: «و قد ورد ذلك في خلق الحق نفسه»؛(1)، اما عقل‏ها از فهم آن عاجز مانده‏اند و از اين رو، آن را انكار داشته و ندانسته‏اند كه:

هر صاحب عقيده‏اى درباره خدا، در نفس خود، امرى را تصور مى‏كند و مى‏گويد آن خدا است و او را مى‏پرستد، آن همان خدا است و نه ديگرى، و آن امر را در آن محل، جز خدا نيافريده است. عقايد و سخنان بر حسب اختلاف نظر صاحبان نظر در آن، گوناگون شده است. هر صاحب انديشه‏اى، تنها كسى را مى‏پرستد و به او اعتقاد مى‏ورزد كه خدا او را در محل خود آفريده است و در محل قلب وى نيز چيزى يافت نمى‏شود، جز يك آفريده. اين همان اله حق نيست، بلكه در آن صورت (يعنى در آن اعتقاد) بر او متجلى مى‏شود، هر چند عين از حيث خودش يگانه است، ولى ما آن را چنين ادراك مى‏كنيم.(2) چنان كه از متن بالا به دست مى‏آيد، از نظر ابن‏عربى كثرت مشهود در ماسوى اللّه نتيجه تجليات خاص حق در صور گوناگون است. اين تجلى، منحصر به جهان خارج نبوده، بلكه شامل صور اعتقادى در باورهاى انسان‏ها نيز مى‏گردد. همان‏گونه كه جهان

1و2. ابن‏عربى، الفتوحات المكيه، ج 4، ص 211.