راه دست‏يابى به حقيقت وحى‏ - مبانی نظری تجربه دینی نسخه متنی

على من نزل من عباداللّه، و الآيات متنوعة، فإِن القرآن، متنوع، ينطبع عند النازل عليه في قلبه بصورة ما نزل به عليه فتغير على المنزل عليه الحال؛ هم‏چنين روح القدس گاهى در صورت دحيه و غير آن تجلى مى‏كند و [نيز] به گونه‏اى تجلى كرده كه [سراسر] افق را فرا گرفته، [هم‏چنين‏] در صورت گوهر ظاهر شده است. صورت‏ها بر او [روح القدس‏] در انواع گوناگون وارد شده يا او در صورت‏ها تنوع يافته‏است، در حالى كه مى‏دانيم او از آن جهت كه روح القدس است، از هر گونه تغيير در ذاتش پاك است؛ اما او را اين گونه [و در قالب اين صورت‏هاى مختلف‏] ادراك مى‏كنيم، همان‏گونه كه هرگاه روح‏القدس آيات را بر بندگان خدا نازل مى‏كند - با توجه به آن‏كه آيات گوناگونند؛ زيرا قرآن گوناگون است - در قلب كسى كه بر او فرود مى‏آيد بر صورت آن‏چه آن را بر او فرود آورده، منطبع مى‏گردد، و در نتيجه، حال كسى كه بر او نازل گشته، دگرگون مى‏شود.(1) بنابراين، تنوع در فهم معانى قرآن نه تنها برحسب تنوع عارفان، بلكه بر حسب گونه‏گونى احوالِ عارف واحد نيز صورت مى‏پذيرد، «مگر نمى‏بينيد كه يك قارىِ عالم و فهيم، آيه‏اى از قرآن را در شرايط و احوال گوناگون، هر بار كه مى‏خواند، معنايى خاص از آن مى‏فهمد، با آن‏كه حروف همان حروفند و هيچ بر آن افزوده يا از آن كاسته نشده است.».(2) اين تنوع تا زمانى است كه عارف به دريافت حقايق كلى قرآنى دست نيافته‏ باشد، كه اگر بدان پايه برسد، ثبات به جاى تغير مى‏نشيند، همان‏گونه كه تنوعاتِ حقايق وجودى روحانى، مانند روح القدس، تنها در حضرت خيال صورت مى‏پذيرد و اگر عارف بتواند به بالاتر از آن صعود كند، آن حقيقت را بذاتها و همان‏گونه كه هست، ثابت و پايدار شهود خواهد كرد.

راه دست‏يابى به حقيقت وحى‏

براى دست يابى به اين مقام، سالك بايد به مقام تحقق به آيات الهى دست يابد؛ يعنى خود، قرآن مجسّم گردد، همه تعاليم مربوط به زبان، بدن، نفس، قلب، روح و سرّ در او

1. همان، ص 202.

2. همان، ص 258.