تمثيلى بودن زبان حاكى از تجربه دينى‏ - مبانی نظری تجربه دینی نسخه متنی

تمثيلى بودن زبان حاكى از تجربه دينى‏

دانستيم كه امر مينوى از نظر اتو واقعيتى غيرعقلانى است كه در چارچوب مفاهيم ذهنى نمى‏گنجد و بيان آدمى از معرفى كنه ذات او قاصر و ناتوان است؛ اما با وجود اين، عارفان و متدينان در طول تاريخ، زبان به توصيف آن‏چه در تجارب خويش يافته‏اند، گشوده و سعى كرده‏اند اوصاف آن را به نظم آورند و با شيواترين بيان بازگو كنند.

تلاش اتو در كتاب مفهوم امر قدسى نيز در همين جهت است. او مى‏كوشد ويژگى‏هاى نومن را كه در تجربه مينوى انعكاس مى‏يابد و صاحب اين تجربه، آن را در احساسات دينى خاص خود مى‏يابد، به تصوير كشد. براى حل اين معما و روشن شدن اين كه چرا و چگونه كسانى چون اتو، كه تجربه عرفانى (يا مينوى) را وصف ناشدنى دانسته‏اند، درعين حال به توصيف آن پرداخته، درباره آن سخن گفته‏اند، بايد ببينيم طبيعت و كاركرد زبان دينى (در اين‏جا مقصود زبانى است كه به توصيف تجربه مينوى مى‏پردازد) از نظر ايشان چيست؟ به اعتقاد اتو، هر بحثى درباره هسته غيرعقلانى دين، لباسى است كه براى قامت آن (نومن) كوتاه و تنگ است.(1) تنها از طريق ايده‏انگارها،(2) يعنى تمثيل‏هاى ناقصى كه از تجربه متعارف اخذ مى‏شوند و به نحو نمادين، آن را نشان مى‏دهند، مى‏توان درباره آن سخن گفت.(3) او بر آن است كه تجربه مينوى در قالب مفاهيم درنمى‏آيد. با اين حال، شخص ديندار شباهتى، شايد خيلى ضعيف، ميان يك ويژگى تجربه دينى، و برخى كيفيات غيردينى عالم طبيعت مى‏بيند و آنگاه نام كيفيت طبيعى را به صورت استعاره بر ويژگى آن تجربه مى‏نهد؛ مثلاً يكى از جنبه‏هاى اين تجربه، ايجاد احساس مذهبى هيبت ص‏37). ثانياً، اتو با آن‏كه در كتاب عرفان شرقى و غربى (ص 45) تجارب عرفانى را فراتر از قوانين منطق و ناقض آن مى‏شمارد، هرگز در كتاب مفهوم امر قدسى، سرّ بيان‏ناپذيرى تجربه مينوى را در اين امر نجسته است. ثالثاً، اين امر نهايتاً منجر به ابراز قضاياى متناقضى مى‏گردد كه هر كدام در ارائه مقصد و مقصود خود موفق است. اگر واقعيتى به گونه‏اى باشد كه بيان آن تنها به صورت ابراز جملات متناقض ممكن باشد، نمى‏توان آن را به سبب اين ويژگى، بيان‏ناپذير دانست. به اعتقاد نويسنده، سرّ بيان‏ناپذيرى تجارب عرفانى را بايد در تفكيك دو نوع ادراك شهودى و حصولى جست و اين كه حقيقت وجود به گونه‏اى است كه هرگز به ذهن نيامده، لباس مفهوم بر تن نمى‏كند. P

1. Almond Rudolf Otto p. 65.

2. ideog ams.

3. Otto The Idea of the Holy p. 60.