فصل هفتم‏ بيان‏ناپذيرى تجربه دينى‏ - مبانی نظری تجربه دینی نسخه متنی

فصل هفتم‏
بيان‏ناپذيرى تجربه دينى‏

زمينه بحث

بسيارى از عرفا و فيلسوفان اهل عرفان به تصريح يا اشاره بر اين نكته پافشرده‏اند كه تجارب دينى و عرفانى ايشان بيان كردنى نيست و نمى‏توان آن‏ها را در هيأت عبارات و الفاظ به ديگران منتقل كرد.

عرفا هرچند در توصيف مشهودات خود، بسيار گفته و نوشته‏اند و از اين طريق، تأثير آشكارى بر فرهنگ زمانه خود و پس از آن داشته‏اند، اما درعين حال كه زبان به توصيف مشهودات خود مى‏گشودند، تأكيد مى‏كردند كه آن‏چه را تجربه كرده‏اند، ناگفتنى و بيان‏ناپذير است.

ماندوكيه اوپانيشاد آگاهى وحدانى را «وراى حد تقرير» مى‏شمارد و فلوطين «مشاهده را سدكننده باب گفتار» مى‏داند و اكهارت مى‏نويسد:

پيامبران در روشنايى گام برمى‏دارند... و گاه بى‏تاب مى‏شوند كه بهره‏اى از آن‏چه مى‏دانند، با ما بگويند و به ما معرفت خداوند را بياموزند و از افشاى اين راز، مهر خاموشى بر دهانشان مى‏افتد و زبان در كام مى‏ماند... رازى كه بدان پى‏برده‏اند، نگفتنى است.(1)

1. والتر ترنس استيس، عرفان و فلسفه، ترجمه بهاءالدين خرمشاهى، ص 289. او در ادامه مى‏نويسد:

«اروپاييان و آمريكاييان معاصر، كه تجربه‏هاى عرفانى داشته‏اند، اين مشكل را درست به همان شدتى كه عرفاى قديم احساس مى‏كردند، حس مى‏كنند. ر.م. باك مى‏گويد كه تجربه‏اش محال است به وصف درآيد.

تنيسون مى‏گويد: اين حال به كلى برتر از كلام است. ج 1. سيموندز مى‏گويد: اين حال را براى خودش هم نمى‏توانست وصف كند. و نمى‏توانست الفاظى بيابد كه تعبير مفهومى از آن‏ها به دست دهد. آرتور كوستلر از تجربه‏اش مى‏گفت كه معنا داشت، ولى نه در قالب الفاظ. و درباره جد و جهدى كه براى توصيف آن كرده بود، مى‏گفت: براى ابلاغ آن‏چه ابلاغ‏ناپذير و ذاتاً در ميان نگذاشتنى است، بايد دست به دامن الفاظ شد، و اين يعنى گرفتار دور باطل شدن. (همان، ص 290 – 291).