منشأ تعارض دو نوع معرفت‏ - مبانی نظری تجربه دینی نسخه متنی

يعنى ‏نسبت‏هاى الهى را با ميزان عقل خود سنجيد، ميزان او آن را نپذيرفت و كنار نهاد و انكاركرد و گمان برد كه حقى وجود ندارد جز آن‏كه در ميزان او داخل مى‏گردد.

و لما وزن المتكلم بميزان عقله ما هو خارج عن العقل لكونه وراء طوره، و هوالنسب الإلهية، لم يقبله ميزانه ورمى به و كفر به و تخيل أَنه ما ثم حق إِلا مادخل في ميزانه؛ و چون متكلم با معيار عقل خود چيزى را سنجيد كه بيرون از [حوزه ادراك‏] عقل است -زيرا وراى طور عقل مى‏باشد، و اين [حوزه‏] همان [حوزه‏] نسبت‏ها [و اوصاف‏] الهى است - معيار او آن را نپذيرفته، كنارش نهاد و بدان كفر ورزيد و گمان برد كه حقى وجود ندارد مگر آن‏چه در ميزان او داخل مى‏شود.(1) از اين عبارت استفاده مى‏شود كه پاره‏اى از مواردى كه از طريق تجربه عرفانى و كشف و شهود و فتح الهى، نصيب سالك الى اللّه مى‏گردد، از قلمرو انديشه و فكر بيرون است و با اين قوه نمى‏توان آن را به دست آورد.

منشأ تعارض دو نوع معرفت‏

از سوى ديگر، پاره‏اى عبارت‏هاى ابن‏عربى بيانگر آن است كه دست كم در برخى موارد كه عقل حكم به محال بودن چيزى مى‏كند كه در شهود يافت مى‏شود، علت آن‏است كه حكم عقل، در واقع و نفس الامر، غلط و ناصواب بوده است. در اين موارد، عقل شبه برهان را برهان پنداشته است و به اين نتيجه غلط رسيده است كه مثلاً «الف، ب نيست.» در حالى كه عارف، در شهود خود مى‏يابد كه «الف، ب است.»؛ مانند آن‏كه عقل، وجود عالم مثال يا معاد جسمانى را محال مى‏شمارد، در حالى كه عارف در شهود خود، وجود و تحقق آن را مى‏يابد. در اين موارد، نقد عقل در واقع، نقد نظام عقلانى و فلسفى زمانه است، نه آن‏كه معيارهاى منطقى و در رأس آن، حكم به استحاله تناقض، در شهودعارف نفى و نقض شود. به ديگر سخن، احكام ضرورى عقل مورد تأييد و پذيرفتنى است و آن‏چه نيز به‏طور صحيح از اين احكام به دست آمده، امرى درست و غيرمنافى با مشهودات عارف است. تمام سخن در خطاهايى است كه فلاسفه

1. همان، ص 646.