نكوهش پيروى از محصول انديشه و فكر - مبانی نظری تجربه دینی نسخه متنی

زيرا امر بزرگ‏تر از آن است كه انديشه را بدان راهى باشد، و تا وقتى كه پاى فكر درميان‏است، محال است كه عقل اطمينان يابد و بيارمد. عقل را از جهت توانش در تصرف فكرى، حدى است كه فراتر از آن نخواهد رفت؛ اما عقل را اين امتياز است كه آن‏چه را حق تعالى بدو بخشد، مى‏پذيرد. پس عاقل را شايسته است كه خود را در معرض وزش نسيم جود قرار دهد و در اسارت قيد و بندِ محصول انديشه و فكر خود باقى‏نماند.(1) در اين عبارت، ابن‏عربى چند نكته مهم را به اختصار، اما با صراحت بيان داشته است:

1. اهل فكر مقلدند.

2. انسان با تمسك به فكر و انديشه امكان ندارد كه به يقين دست يابد.

3. قلمرو شناخت عقل با ابزار فكر محدود است و به فراتر از آن نمى‏تواند باريابد.

4. عقل مى‏تواند خود را از اسارت فكر برهاند و در معرض وزش نسيم جود قرار دهد و حقايق را از حق تعالى بياموزد.

نكوهش پيروى از محصول انديشه و فكر

ابن‏عربى در جاى ديگر، با تفصيل بيش‏تر به بيان ديدگاه خود مى‏پردازد و مى‏نويسد:

شگفت‏آورترين امر نزد ما آن است كه انسان از فكر و نظرش پيروى مى‏كند، در صورتى كه آن مثل خود انسان، مُحدَث است، و نيز عقل از قوايى مانند حافظه، متخيله، مصوره، لامسه، ذائقه، شامه، سامعه و باصره پيروى مى‏نمايد و آن‏چه را قواى يادشده به او داده‏اند، مى‏پذيرد، با اين كه مى‏داند خداوند اين قوا را خادم او قرار داده است و آن‏ها از مراتب خود تجاوز نمى‏كنند، و هر يك از آن قوا ذاتاً عاجز و ناتوان است از اين كه حكم قوه ديگر را داشته باشد. خلاصه با همه اين قصور و ناتوانى كه اين قوا دارند، باز عقل در مقام معرفت پروردگارش از آن‏ها پيروى مى‏كند و استمداد مى‏جويد، نه از آن‏چه خداوند در كتابش به زبان پيامبرش خبر داده است. اين شگفت‏آورترين امر غلطى است كه در عالم

1. ابن‏عربى، رسائل ابن‏العربى، رسالة الشيخ الى الامام الرازى، ص 3. (متن اين نامه، همراه با ترجمه‏اى كهن از آن را آقاى‏نجيب مايل هروى در مجموعه‏اى به نام رسائل ابن‏عربى توسط انتشارات مولى به چاپ رسانده است. ترجمه‏اى‏جديد از اين نامه، به قلم نگارنده، در مجموعه‏اى به نام سروش هدايت، توسط مركز ترجمه و نشر كتاب منتشرشده است.).