مبانی نظری تجربه دینی

كافى است كه رستى ادعاى حضور واقعى نومن را تضمين كند.

به عقيده ويليام ج. وينرايت ادعاى معرفت‏بخش بودن احساس مينوى، مشتمل بر دو مطلب است:

1. اين احساس‏ها ريشه و منشأ تصور امر مينوى‏اند؛ يعنى مفهوم چيزى كه هم ارزشمند است و هم يك واقعيت عينى است.

2. احساس‏هاى مينوى، شبيه تجربه‏هاى بصرى‏اند؛ بدين معنا كه اشاره مستقيم و اساسى به يك واقعيت عينى بيرون از نفس دارند. يك صفت يا عين مينوى، موضوع احساس‏هاى مينوى است، تا حدودى به همان نحو كه اعيان و صفات مُبْصر را مى‏توان متعلق و موضوع تجربه بصرى دانست.(1) ارتباط ميان اين دو ادعا چندان روشن نيست. دست كم دو تفسير را مى‏توان مطرح كرد:

در تفسير نخست، ادعاى اصلى و مركزى اين است كه احساس‏هاى مينوى، واقعيت عينى امر مينوى را آشكار مى‏سازد. برخورد و مواجهه با ذات امر مينوى، در خلال تجربه‏هاى مينوى به پيدايش مفهوم مينوى مى‏انجامد، درست به همان شكل كه معتقديم مواجهه با اعيان و صفات بصرى، در خلال تجربه‏هاى بصرى به پيدايش مفاهيم آن اعيان و صفات مى‏انجامد.(2) بنابراين، مفهوم امر مينوى، يك مفهوم پسين(3) است؛ بدين معنا كه‏ مفهومى است فراهم آمده از تجربه يك عين يا صفت خارجى؛ اما اين مفهوم، در عين حال، پيشين(4) نيز هست؛ يعنى از هيچ تجربه حسى به دست نيامده است.

1. William J. Wain ight “Otto Rudolf” in: The Encyclopedia of Philosophy ed. By Paul Edwa ds Vol 3- London Macmilan Pudlishing p. 14.

2. اين ديدگاه بعدها به ويژه توسط ويليام آلستون شرح و بسط بيش‏ترى يافت. آلستون معتقد است كه تجربه دينى، همان ساخت تجربه حسى را دارد. در ادراكات حسى معمولى، سه جزء وجود دارد: مدرِك، مدرَك و پديدار؛ مثلاً وقتى ميزى را در برابر خود مشاهده مى‏كنيم، شخصى است كه ميز را مى‏بيند (مدرِك) و ميزى است كه مشاهده مى‏شود (مدرَك) و جلوه و ظاهر ميز. بر همين قياس، در تجربه دينى، شخص وجود دارد كه آن تجربه براى او حاصل مى‏شود، خداوند كه به تجربه درمى‏آيد و ظهور و تجلى خداوند بر آن شخص تجربه‏گر. به اعتقاد آلستون همان‏گونه كه در ادراك حسى، اعيان، خود را به گونه‏اى به ما نشان مى‏دهند كه قادر به شناخت آن‏ها باشيم، بر همين قياس، در تجربه دينى نيز خداوند، خود را به گونه‏اى ظاهر مى‏سازد كه بتوانيم او و افعالش را بشناسيم. (براى اطلاع بيش‏تر از ديدگاه آلستون در اين باره، ر. ك:

William Alston “The Pe ception of God” Topics in Philosophy Fall 1988).

3. a poste io i.

4. a p io i.