(قـُلْ اِنَّنـى هـَدانـى رَبـّى اِلى صـِراطٍ مـُسـْتـَقـيـمٍ ديـنـا قـَيِّمـا مـِلَّةَ اِبـْراهيمَ حَنيفا وَ ما كانَ مِنَ الْمُشْرِكينَ) 29 بگو:مرا پروردگارم به صراط مستقيم هدايت كرد كه دين استوار و آئين پاك ابراهيم است ، و او از مشركان نبود.

اَلَمْ اَعـْهـَدْ اِلَيْكُمْ يابَنى آدَمَ اَنْ لا تَعْبُدُوا الشَّيْطانَ اِنَّهُ لَكُمْ عَدُوُّ مُبينٌَ وَ اَنِ اعْبُدُونى هذا صِراطٌ مُسْتَقيمٌ) 30 اى فـرزندان آدم ! آيا با شما عهد نكردم كه شيطان را عبادت (و اطاعت ) نكنيد كه او دشمن آشكار شماست و مرا بپرستيد اين صراط مستقيم است ؟ هـمـانـگونه كه ملاحظه كرديد از صراط مستقيم به (اعتصام بالله )، (دين استوار و آئين پاك ابـراهـيـمـى )، و (عـبـادت خـداونـد) تـعـبـيـر شـده اسـت . امـام صادق عليه السلام نيز فرمود:

(اميرالمؤ منين (ع )) صراط مستقيم است . 31 گـفـتـنـى اسـت كـه در روايـت مـزبـور، مـعـرفـى مـصـداق كـامـل و روشـن صراط مستقيم ، مورد نظر بوده است ، نه آنكه مفهوم آيه ، منحصر و مخصوص به همين يك معنا باشد. 32

نعمت يافتگان

(صِراطَ الَّذينَ اَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ) راه كسانى كه به آنها انعام فرمودى .

گفتيم كه اين سوره ، آيين دين دارى و عبادت را به بشر مى آموزد. آيه بالا در مقام معرفى راهى اسـت كـه پـويـنـدگـان آن افـرادى هستند كه مشمول انعام و احسان بى پايان خدا قرار گرفته انـد.مـعـرفـى اسـوه هـاى نـيكو و شناخت پيروان راه راست و يا منحرفان و گمراهان نقش مهمى در تـربـيـت و هـدايـت انسان دارد. مسلمان با اين جملات از خدا در خواست مى كند كه در جمع پيشروان هدايت قرار گيرد و آنها را نعمت يافتگان مى داند. چشم داشتن به آنها بيانگر برقرارى رابطه معنوى با آنها و پيروى از برنامه زندگى آنها است .

خـداونـد در آيـه زيـر، انـعام شدگان رامعرفى فرموده ، و شرط قرارگرفتن در زمره ايشان را اطاعت از خدا و پيامبر(ص )مى شمرد:

(وَ مـَنْ يـُطـِعِ اللّهَ وَ الرَّسـُولَ فـَاُولئِكَ مـَعَ الَّذيـنَ اَنـْعـَمَ اللّهُ عـَلَيـْهِمْ مِنَ النَّبيِّينَ وَالصِّدّيقينَ وَالشُّهَداءِ وَ الصّالِحينَ وَ حَسُنَ اُولئِكَ رَفيقاً) 33 و هـر كـه خداوند و پيامبرش را اطاعت كند، پس آنان با كسانى خواهند بود كه خداوند به ايشان نـعـمـت داده است :از پيامبران و راست پيشگان و شهيدان (راه حق ) و صالحان (درستكاران ) و آنان خوب ياران و رفيقانى هستند.

مغضوبان و گمراهان

در آيـات مـتـعـددى ضـلالت در مـقـابـل هـدايـت قـرار گـرفـتـه اسـت 34و ازايـن تـقـابـل معلوم مى گردد كه هر كس هدايت نيافته باشد، در ضلالت و گمراهى است . بنابراين عنوان (ضالّين ) همه انسانهائى را كه عالمانه و از سر استكبار يا جاهلانه و از سر نادانى ، قـاصـرانـه يـامـقـصـرانـه از رهـروى صـراط مـسـتـقـيـم بـاز مـانـده انـد، شامل مى شود. در آيات قرآن نيز گروههاى زير جزو ضالين شمرده شده اند:

1 ـ كافران و مشركان 35

2 ـ مستضعفان فكرى كه توان رهيابى ندارند. 36

3 ـ كـسـانـى كـه در دوران فترت در حيرت و سرگردانى هستند و راهنمايى نمى يابند تا از او هدايت بگيرند. 37

4 ـ مسلمانانى كه از اطاعت خدا و رسول سرپيچى مى كنند 38ياولايت كفار را پذيرفته و محبت آنان را به دل مى گيرند 39يا مرتد مى شوند. 40و... .

امـا هـمـه ايـن گـمراهان مورد غضب خدا نيستند. آنانى كه عالمانه و از سر استكبار راه حق را ترك