عقل گرایی در تفاسیر قرن چهاردهم

يا اين كه اگر خداوند تصريح مى كند كه بنده اى از بندگانش يا يكى از پيامبرانش نه از آن جنبه كه به رسالت مربوط است، از علمى برخوردار است و اين بهره مندى را به خود نسبت مى دهد، آيا بايد آن را يك امر خارق العاده و غير معمول بدانيم؟

البته اين بدان معنا نيست كه آنها حتماً در به دست آوردن آن علم، كوشش و تلاش كرده باشند، بلكه اينها نيز همسنخ درك و هوش هستند، كه افراد بشر در برخوردارى از آنها و نيز در برخوردارى از زيبايى و قدرت جسمانى و قواى روحانى متفاوتند.

نبوغ تماميِ نوابغ، علم تماميِ دانشمندان، ايمان همه مؤمنان از جانب خدا است. علم حضرت داود و حضرت سليمان و ذوالقرنين را شايد بتوان اين گونه تفسير كرد.

داستان هاى قرآن سراسر نكته اند و سخن گفتن از آنها بررسيِ مستقل هر يك از آنها را مى طلبد و ما را چاره اى نيست جز آن كه به همين مقدار بسنده كنيم.

1. اى كسانى كه به ظاهر ايمان آورديد! در باطن نيز به خداوند و فرستاده اش و كتابى كه بر فرستاده اش نازل كرد و كتابى كه درگذشته نازل نمود، بگرويد. و كسى كه به خداوند و فرشتگان او و كتب او و فرستادگانش و روز بازپسين كفر بورزد، همانا به گمراهى دورى از حق گرفتار شده است. سوره نساء، آيه 136.

2. فى ظلال القرآن، ج‏2، ص‏777 و 778.

3. و گفتند: چرا براو فرشته اى نازل نمى شود. و اگر فرشته اى فرو مى فرستاديم و آنها ايمان نمى آوردند كار پايان مى يافت و به آنها مهلت داده نمى شد. و اگر او را فرشته اى قرار مى د اديم همانا او را به صورت مردى قرار مى داديم و بر آنها آن چه را مشتبه مى كنند، مشتبه مى كرديم. سوره انعام، آيه 8 و 9.

4. فى ظلال القرآن، ج‏2، ص‏1042؛ نيز ر.ك: 1113 و 1114.

5. همان، ج‏2، ص‏1042؛ ج‏1، ص‏59.

6. همان، ج‏1، ص‏59.

7. و كليدهاى غيب، كه كسى جز او آنها را نمى داند، نزد او است. سوره انعام، آيه 59.

8. فى ظلال القرآن، ج‏2، ص‏1113 و 1114.

9. همان، ج‏6، ص‏3271 و 3272.

10. همان، ج‏1، ص‏59.

11. همان، ج‏6، ص‏3722.

12. وكذلك جعلنا لكل نبى عدواً شياطين الانس والجن ... و اين گونه براى هر پيامبرى، دشمنى از شياطين آدمى و جنى قرار داديم ....

13. فى ظلال القرآن، ج‏3، ص‏1189.

14. وقالوا لولا انزل عليه ملك ....

15. فى ظلال القرآن، ج‏2، ص‏1045 و 1119.

16. همان، ج‏6، ص‏3731 و 3732. سيد قطب با توجه به شيوه نگرشش به دين، با فلسفه و فلاسفه مخالف بوده و كوشش آنان را براى شناخت حقيقت، سترون مى دانسته است. استاد مطهرى در مقدمه جلد 5 اصول فلسفه و روش رئاليسم به اين نكته اشاره كرده اند. ر.ك: مرتضى مطهرى، مجموعه آثار، ج‏6، ص‏891..

17. اى گروه جن وانس .... سوره انعام، آيه 30.

18. فى ظلال القرآن، ج‏3، ص‏1208 و 1209.

19. همان، ج‏5، ص‏2898.

20. و اين گونه براى هر پيامبرى دشمنى از شياطين آدمى و جن قرار داديم. سوره انعام، آيه 112.

21. فى ظلال القرآن، ج‏3، ص‏1189.

22. همان، ج‏5، ص‏2921.

23. همان، ج‏2، ص‏1044 1042.

24. الذين يحملون العرش ... سوره غافر، آيه 7.

25. فى ظلال القرآن، ج‏2، ص‏1044 1042.

26. فى ظلال القرآن، ج‏2، ص‏1044 1042.

27. حمد خداى را است كه آفريننده آسمان ها و زمين است و فرشتگان را فرستادگانى دارنده بال هايى دوتايى و سه تايى و چهارتايى قرار داده است. سوره فاطر، آيه 1.

28. فى ظلال القرآن، ج‏5، ص‏2921.

29. همان، ج‏1، ص‏59؛ نيز ر.ك: ج‏4، ص‏2138.

30. همان، ج‏4، ص‏1911.

31. همان، ج‏3، ص‏1485 و 1486.

32. همان، ج‏6، ص‏3271 و 3272.

33. همان، ص‏3451 و3721؛ نيز ر.ك: ج‏3، ص‏1189 و 2139.

34. و جن را از پيش، از آتشى گرم ونافذ يا بى دود بيافريديم. فى ظلال القرآن، ج‏4، ص‏2139.

35. فى ظلال القرآن، ج‏6، ص‏3271 و 3272؛ نيز ر.ك: همان، ج‏6، ص‏3721.

36. همان، ج‏3، ص‏1208 و 1209؛ ج‏6، ص‏3272 ،3271 و 3721.

37. همان، ج‏6، ص‏3271 و 3272.

38. همان، ج‏6، ص‏3271 و 3272.

39. همان، ج‏6، ص‏3271 و 3272.

40. همان، ج‏3، ص‏1189.

41. همان، ج‏6، ص‏3271 و 3272.

42. گفت: به عزت تو قسم كه هر آينه همه آنها را گمراه سازم سوره ص، آيه 82. فى ظلال القرآن، ج‏3، ص‏1531.

43. پس هنگامى كه مرگ را بر او مقدر كرديم، چيزى آنها را بر مرگش دلالت نداد جز جنبنده زمين كه چوب دست او را مى خورد. پس همين كه فرو افتاد، جنيان دريافتند كه اگرغيب را مى دانستند در عذابى خواركننده نمى ماندند. سوره سبأ، آيه 14.

44. فى ظلال القرآن، ج‏6، ص‏3721.

45. فى ظلال القرآن، ج‏6، ص‏3721.

46. همان، ج‏3، ص‏1189؛ ج‏6، ص‏3271 و 3272.

47. همان، ج‏3، ص‏1189.

48. وآن كه از ما بعضى مسلمانند و برخى ستمگرند. پس كسى كه اسلام آورد، قصد رشد نمود و اما ستمگران منحرف آتشگيره جهنم بوده اند. سوره جن، آيه 14.

49. فى ظلال القرآن، ج‏4، ص‏2391.

50. همان، ج‏5، ص‏2921؛ ج‏6، ص‏3272 و 3273.

51. و ازشياطين، كسانى كه براى او غواصى مى كردند و.... سوره انبياء، آيه 12.

52. فى ظلال القرآن، ج‏4، ص‏2391.

53. و از جنيان كسانى بودند كه به دستور پروردگارش پيش رويش كارمى كردند. سوره سبأ، آيه 12.

54. فى ظلال القرآن، ج‏5، ص‏2898.

55. همان، ج‏6، ص‏3722.

56. همان، ص‏3700.

57. و هنگامى كه شيطان كارهايشان را برايشان زيبا جلوه داد. سوره انفال، آيه 48.

58. فى ظلال القرآن، ج‏3، ص‏1532.

59. همان، ج‏6، ص‏3270 و 3271.

60. همان، ج‏1، ص‏59؛ نيز ر.ك: ج‏6، ص‏3271 و 3272.

61. همان، ج‏2، ص‏1042 و 1044.

62. همان، ج‏2، ص‏1044.

63. وجعلوا له من عباده جزاً ....

64. فى ظلال القرآن، ج‏5، ص‏3182 3180.

65. همان، ج‏2، ص‏1042.

66. همان، ج‏2، ص‏1044 1042.

67. همانااو و قبيله اش از جايى كه آنها را نمى بينيد، شما را مى بينند. سوره اعراف، آيه 27.

68. فى ظلال القرآن، ج‏3، ص‏1279 و 1280.

69. همان، ج‏6، ص‏3252.

70. همان،ص‏3721.

71. همان،ص‏3721.

72. همان، ج‏5، ص‏2612.

73. همان، ج‏4، ص‏1908.

74. پس عصاى خود را بيفكند، پس ناگاه اژدهايى آشكار شد، و دستش را برآورد، پس ناگاه پرتوى براى بينندگان شد. سوره اعراف، آيه 107 و 108.

75. فى ظلال القرآن، ج‏3، ص‏1347.

76. همان، ج‏5، ص‏2593.

77. و تبرى الاكمه والابرص باذنى؛ و كور مادرزاد وپيسى را به اذن من بهبودى مى بخشيدى.

78. فى ظلال القرآن، ج‏2، ص‏997؛ ج‏1، ص‏399.

79. آن گاه كه ابراهيم گفت: پروردگارا! به من بنمايان كه مردگان را چگونه زنده مى كنى ... گفت:پس چهار پرنده برگير وآنها را نزد خود، ريزريز كن. آن گاه هر پاره اى از آنها را بر فراز كوهى بگذار. سپس آنها را فراخوان، با شتاب به سوى تو مى آيند. سوره بقره، آيه 260.

80. فى ظلال القرآن، ج‏1، ص‏302.

81. ترجمه آيه درمباحث گذشته ذكر گرديد.

82. فى ظلال القرآن، ج‏1، ص‏299 و 300.

83. آن هنگامى كه از پروردگارتان يارى مى خواستيد، پس خداوند استغاثه شما را اجابت نمود و فرمود من شما را با هزار فرشته پى در پى و پشت سرهم كمك كننده ام ... وقتى خداوند به ملائكه وحى كرد كه من با شما هستم پس كسانى را كه ايمان آوردند، استوار بداريد. به زودى دردل هاى آنان كه كافر شدند وحشت مى افكنم.

پس شما بالاى گردن ها سرها را بزنيد و از ايشان هر سر انگشتى را قطع كنيد. سوره انفال، آيه 12 8.

84. فى ظلال القرآن، ج‏3، ص‏1485 و 1486.

85. وهمانا دانستيد آنان را كه از ميان شما در روز شنبه تعدى نمودند پس به آنها گفتيم: بوزينگانى مطرود بگرديد. سوره بقره، آيه 65.

86. فى ظلال القرآن، ج‏1، ص‏76.

87. سوره اعراف، آيه 166.

88. فى ظلال القرآن، ج‏3، ص‏1385.

89. پس بر آنها طوفان وملخ ها و شپش ها و قورباغه ها وخون فرستاديم .... سوره اعراف، آيه 134.

90. فى ظلال القرآن، ج‏3، ص‏1357 و 1359.

91. همان، ج‏6، ص‏3977.

92. ولقد اتينا داود منا فضلاً يا جبال اوّبى معه والطير والنّا له الحديد ...؛ و همانا از طرف خود به داود فضلى داديم كه اى كوه ها و پرندگان! با او در تسبيح هم آواز شويد، و برايش آهن را نرم كرديم.

سوره سبأ، آيه 10.

93. ولسليمان الريح .... سوره انبياء، آيه 81.

94. فى ظلال القرآن، ج‏4، ص‏2391.

95. سوره سبأ، آيه 12.

96. فى ظلال القرآن، ج‏5، ص‏2898.

97. سوره ص، آيه 36.

98. فى ظلال القرآن، ج‏5، ص‏3020 و 3021.

99. و برايش چشمه مس را روان ساختيم. سوره سبأ، آيه 12.

100. فى ظلال القرآن، ج‏5، ص‏2898.

101. همان، ج‏5، ص‏2634.

102. همان، ج‏2، ص‏1012 و 1013.

103. همان، ج‏5، ص‏2636.

104. همان،ص‏2639.

105. همان، ص‏2635.

106. همان، ج‏4، ص‏2289.

107. همان، ج‏2، ص‏1088 و 1089.

108. همان، ج‏4، ص‏1881.

109. همان، ص‏2290.

110. همان، ص‏1881.

111. همان، ج‏2، ص‏1088 و 1089.

112. همان، ج‏4، ص‏1885 1883 و 1945؛ نيز ر.ك: ج‏3، ص‏1304 و 1305.

113. همان، ج‏4، ص‏2290.

114. همان، ج‏2، ص‏1089؛ ج‏4، ص‏1881.

115. همان، ج‏4، ص‏2294 و 2398.

116. همان، ج‏1، ص‏77 و 78؛ ج‏3، ص‏1385؛ ج‏4، ص‏2388 ،2306 و 2391.

117. همان، ج‏6، ص‏3978.

118. همان، ج‏4، ص‏1912.

119. همان، ص‏2387 و 2388.

120. همان، ج‏6، ص‏3978.

121. همان،ص‏3979.

122. همان، ج‏5، ص‏2634؛ ج‏6، ص‏3978.