لطفا منتظر باشید ...
مروري بر دعاي ندبه
سيد مهدي ميرباقري(نوشته حاضر، تقرير سلسله درسهاي «مروري بر دعاي ندبه» از استاد سيد مهدي ميرباقري است كه در مركز تخصصي مهدويت وابسته به بنياد حضرت مهدي موعود (عج) در قم، براي جمعي از طلاب و دانش پژوهان ارايه شده است.)دعا و توسل، دو نياز آدمي و دو بال پرواز او براي فرار از دل مردگي حاكم بر فضاي زندان دنيا هستند. همين امر انسان را بر آن مي دارد تا در پي دست يابي به عواملي باشد كه او را در راه درك مفاهيم ادعيه و زيارات ياري مي رسانند. در ميان اين عوامل، دقت در فرازهاي دعا، سهم بسزايي در فهم معناي روح بخش آن ايفا مي كند؛ يعني فهم سير و انتقالاتي كه براي تربيت روح انسان ها در نيايش هاي معصومين عليهم السلام است، همانطور كه نياز به ترجمه و شرح واژگان دارد، محتاج آگاهي از اسرار پنهان در بين فقرات و نظم و سياق كلي آن ها نيز مي باشد؛ زيرا تركيب كلي و مجموعه ي فرازهاي دعا، منظومه ي به هم پيوسته اي هستند كه بر زبان اولياي خدا عليهم السلام براي رشد و صعود و در نهايت تقرب روح آدمي به معبود يكتا، جاري شده اند. ترتيب و فراز و نشيب دعا با نيازهاي پيچيده روح انساني، هماهنگ است. معصوم عليه السلام با نگاه جامعي كه به مجموعه ي ابعاد وجودي انسان دارد و مي خواهد او را به سوي سعادت رهنمايي كند، به يقين با ظرافت و دقت ويژه اي سخن مي گويد تا روان آدمي را از مرحله اي به مرحله ي عالي تري حركت دهد. همين است كه نمي توان هيچ كلمه اي را جايگزين كلمه ي ديگري كرد يا فرازها و جملات دعا را با يكديگر جابه جا كرد.بنابراين، دقت در كلمات و نوع واژگان، فرازها و فقرات دعا براي فهم بهتر نقل و انتقالاتي كه در آن جريان دارد، امري لازم است. ما در اين نوشتار در صدد آنيم تا با چنين ديدگاهي، به شرح و بيان ارتباط بين فرازهاي دعاي شريف ندبه بپردازيم. باشد كه در راه كشف مقصود نهايي اين دعاي ملكوتي مورد توجه و عنايت آن غايبي كه وجودش از ميان ما خالي نيست، قرار گيريم. پيش از پرداختن به اصل بحث، بهتر است مطالبي را جهت آشنايي با سند اين دعاي شريف بيان كنيم.سندشناسي
براي اين دعا، دو سند ذكر شده است، كه در ذيل به بيان و بررسي هر كدام از آن ها مي پردازيم.سند اول
اين سند مربوط است به نقلي كه مرحوم سيد بن طاووس در كتاب شريف مصباح الزائر آورده است.عين عبارت ايشان چنين است:ذكر بعض اصحابنا قال: قال محمد بن علي بن ابي قره، نقلت من كتاب محمد بن الحسين بن سفيان البزوفري قدس سره دعاء الندبه و ذكر انه الدعاء لصاحب الزمان صلوات الله عليه و يستحب ان يدعا به في الاعياد الاربعه و هو...[1]بعضي از اصحاب ما چنين گفته اند كه جناب محمد بن علي بن ابي قره از كتاب مرحوم محمد بن الحسين بن سفيان بن البزوفري، دعاي ندبه را نقل كرده و گفته است كه اين دعا، دعايي است براي حضرت صاحب الزمان صلوات الله عليه كه مستحب است آن را در عيدهاي چهارگانه - روز جمعه، عيد قربان، عيد فطر و عيد غدير - بخوانند.
سند دوم
دومين سندي كه براي دعاي ندبه، از خلال كتاب هاي روايي به دست مي آيد، سندي است كه مرحوم مجلسي در بحارالانوار[2] نقل مي كند:قال محمد بن المشهدي في المزار الكبير: قال محمد بن ابي قره:نقلت من كتاب ابي جعفر محمد بن الحسين بن سفيان البزوفري... .محمد بن مشهدي در كتاب مزار خويش - مزار كبير - چنين گفته كه دعاي ندبه را محمد بن ابي قره از كتاب ابي جعفر محمد بن الحسين بن سفيان البزوفري، نقل كرده است.همان طور كه ملاحظه مي شود، آن تزلزل و ضعفي كه در سند اول وجود دارد، در سند دوم به چشم نمي خورد؛ زيرا در سند دوم، مرحوم مشهدي به طور مستقيم مي فرمايد: محمد بن علي بن ابي قره چنين گفت كه دعاي ندبه منقول از كتاب مرحوم بزوفري است، در حالي كه در سند اول، مرحوم سيد بن طاووس مي فرمايد:
ذكر بعض اصحابنا.بعضي از اصحاب ما اماميه چنين ذكر كرده اند.لازم به ذكر است كه مرحوم مجلسي بعد از بيان هر دو سند، چنين اظهار نظر مي كند:
«گمان مي رود مرحوم سيد بن طاووس نيز اين دعا را از جناب مشهدي گرفته باشد و مراد وي از بعض اصحابنا همان مرحوم مشهدي باشد.»البته ناگفته نماند كه اگر سيد بن طاووس قدس سره دعاي ندبه را با واسطه ي مرحوم مشهدي نقل كند، يك اشكال پديد مي آيد و آن اين كه، جناب سيد قدس سره بعد از بيان دعاي ندبه، چنين مي گويد:ثم صل صلاه الزياره و قد تقدم وصفها ثم تدعوا بما احببت فانك تجاب ان شاء الله تعالي.[3]سپس به كيفيتي كه در گذشته بيان شد نماز زيارت را به جاي آريد و از خدا آن چه را مي خواهيد در خواست كنيد كه ان شاءالله اجابت خواهد شد.در حالي كه كتاب مزار مرحوم مشهدي از چنين نماز زيارتي در پايان دعاي ندبه، خبر نمي دهد. ولي خود مرحوم سيد در اقبال الاعمال،[4] چنين نمازي را بعد از دعاي ندبه نقل نمي كند كه اين مي تواند علامتي باشد بر اين كه مرحوم سيد، نماز زيارت را در مصباح به عنوان رجاء آورده است.اما به هر حال، سندي كه نزد اهل فن، از استناد بيشتري برخوردار است، همان سند مرحوم محمد بن مشهدي است كه ما نيز به بررسي آن مي پردازيم. ولي قبل از پرداختن به بررسي سند دعا، لازم است در نگاهي كوتاه، به معرفي كتاب مزار محمد بن مشهدي بپردازيم.
