اخلاق در قرآن کریم جلد 1

در قرآن مجيد مجموعه آياتى وجود دارد كه به نظر مى رسد اصول كلى اخلاق در آن ترسيم شده است. از جمله، مجموعه آيات سوره لقمان است، كه از اين آيه شروع مى شود: ولقد آتينا لقمان الحكمة ان اشكرلله; ما به لقمان حكمت بخشيديم (و به او الهام كرديم) شكر خدا را به جاى آور! (سوره لقمان، آيه 12) در زمينه معارف و عقائد، نخست سخن از شكر منعم مى گويد، و مى دانيم مساله شكر منعم، نخستين گام در طريق شناخت خداست; و به تعبير ديگر - همان گونه كه علماى علم عقائد و كلام تصريح كرده اند - انگيزه حركت به سوى شناخت خداوند همان مساله شكر نعمت است; چرا كه انسان، هنگامى كه چشم باز مى كند خود را غرق نعمتهاى فراوانى مى بيند، و بلافاصله وجدان او وى را به شناخت بخشنده نعمت دعوت مى كند، و اين آغاز راه براى معرفة الله است. سپس به سراغ مساله توحيد مى رود، و با صراحت مى گويد: لاتشرك بالله ان الشرك لظلم عظيم; چيزى را همتاى خدا قرار نده كه شرك ظلم عظيمى است! و در مرحله ديگر، سخن از معاد مى گويد كه دومين پايه مهم معارف دينى است; مى گويد: يابنى انها ان تك مثقال حبة من خردل فتكن فى صخرة او فى السموات او فى الارض يات بها الله; پسرم! اگر به اندازه سنگينى دانه خردلى (عمل نيك يا بد) باشد و در دل سنگى يا گوشه اى از آسمانها و زمين قرار گيرد، خداوند آن را (در قيامت براى حساب) حاضر مى سازد! (سوره لقمان، آيه 16) سپس به اصول اساسى اخلاق و حكمت عملى پرداخته و به امور زير اشاره مى كند: 1- مساله احترام نسبت به پدر و مادر، و شكرگزارى از آنها به دنبال شكر پروردگار (ووصينا الانسان بوالديه.... ان اشكرلى ولوالديك) (سوره لقمان، آيه 14) 2- اهميت دادن به نماز و رابطه با پروردگار و نيايش و خضوع در برابر او (اقم الصلوة) (سوره لقمان، آيه 17) 3- امر به معروف و نهى از منكر (وامر بالمعروف وانه عن المنكر) (سوره لقمان، آيه 17) 4- صبر و شكيبايى در مقابل حوادث تلخ زندگى (واصبر على ما اصابك) (سوره لقمان، آيه 17) 5- حسن خلق در برابر مردم (ولاتصعر خدك للناس) (سوره لقمان، آيه 18) 6- تواضع و فروتنى و ترك تكبر در برابر خدا و خلق (ولاتمش فى الارض مرحا ان الله لايحب كل مختال فخور) (سوره لقمان، آيه 18) 7- ميانه روى و اعتدال در راه رفتن و سخن گفتن (و همه چيز) (واقصد فى مشيك واغضض من صوتك) (سوره لقمان، آيه 19) به اين ترتيب، مشاهده مى كنيم كه قسمت عمده اى از فضائل اخلاقى، به عنوان حكمت لقمان در آيات منعكس است كه شامل شكر و صبر و حسن خلق و تواضع و ميانه روى و دعوت به نيكيها و مبارزه با بديها مى شود، كه ضمن هفت آيه توضيح داده شده است. (آيه 13 تا19) در آيات سه گانه سوره انعام كه از آيه 151 شروع و به 153 ختم مى شود، ده فرمان مهم بيان شده است، كه قسمت مهمى از اصول اخلاقى را در برگرفته از جمله: ترك ظلم و ستم، سبت به فرزندان، ايتام، عموم مردم; و رعايت عدالت در برابر هر كس، و ترك جانبدارى تعصب آلور از نزديكان و بستگان و دوستان در برابر نقض اصول عدالت، و نيز پرهيز از زشتكاريهاى ظاهر و باطن و همچنين حق شناسى در برابر پدر و مادر، و پرهيز از آنچه موجب تفرقه مى شود، و نيز اجتناب از هرگونه شرك. (4)