لطفا منتظر باشید ...
سلمان فارسى نخستين مترجم فارسى قرآن مجيد
نخستين مترجم قرآن به زبان فارسى سلمان فارسى مريد و عاشق مولا على (ع )مى باشد.ندارد.بـه صـورت مـبسوط در مورد ترجمه ى او مى نويسد: ((روى ان الفارس , كتبو الى سلمان ان يكتب الفاتحه بالفارسيه و كانوا يقرئون ذلك فى الصلوة حتى لانت السنتهم العربيه .نـقـل شده است مردم فارسى نامه اى به حضرت سلمان ارسال داشتند و از اوخواستند كه سوره ى حمد را به فارسى به آنان بنويسد, او نيز نوشت .در نماز مى خواندند تا اينكه زبانشان به عربى عادت و آشنا شد.ايـن موضوع را صاحب تفسير روح المعانى نيز با شرح و بسط بيشترى آورده است اما آيا اين ترجمه در مورد به تمام قرآن بوده است يا بخشى از آن درست مشخص نيست .ترجمه براى صاحبان علم در آينده راه را باز نمود و آنان توانستند با استفاده از آن روش تعليم قرآن را عمومى سازند و در بين ملل ديگر نيز ترويج نمايند.قـرآن در مـتن آن آمده است ايجاب و الزام مى نمايد كه به تمام زبانهاى زنده ى دنيا ترجمه وارائه گردد.ترجمه ابن عباس
پـس از سـلمان فارسى , كه نخستين مترجم بخشى از قرآن شمرده شده است ترجمان القرآن ابن عـبـاس را داريـم كـه بـنـا بـه مـعـرفـى تاريخ بغداد شرح و تفصيلى پيرامون برخى از لغات قرآن مى باشد ((225)) .ابن عباس در تفسير و ترجمه ى آيات به لغات اصيل عرب توجه و عنايت خاصى داشت .قرآن قدس
(250 تـا 350 هـ ق ) .تـرجمه نسبتا كاملى از قرآن مجيد مى باشد كه نسخه خطى آن در كتابخانه آستان قدس رضوى نگهداى مى شود.فاتحة الكتاب تا پايان آيه 212 سوره بقره و در پايان آن از اوايل سوره الضحى به بعدافتادگى دارد و تاريخ نگارش آن نيز نادانسته است .است .شيعى امامى مى باشد.اين كتاب با تصحيح علمى و انتقادى آقاى دكتر على رواقى در سال 1405 ه.دو جلد بزرگ و نفيس , در تهران چاپ و منتشر شده است .ترجمه قرآن موزه پارس
(قرن 5 ه ق ) .اين ترجمه از مترجمى ناشناخته احتمالا مربوط به اوايل قرن پنجم هجرى باشد.از آغاز سوره مريم تا پايان سوره الناس مى باشد.متن عربى است .سوى بنياد فرهنگ ايران در تهران به چاپ رسيده است .ترجمه و تفسير ابوالفتوح رازى
(اوايـل قرن 6 ه ق ) .مترجم عاليقدر آن ابوالفتوح حسين رازى مى باشد كه احتمالا ميان سال هاى 480 تا 520مى زيسته است .نام اصلى اين تفسير روض الجنان , و روح الجنان است .كه يك يا چند آيه را مى آورد و در ذيل آيات , به ترجمه واژه به واژه ى آن مى پردازد.تـرجـمـه و تـفسير ابوالفتوح بارها به چاپ رسيده است و چاپ نسبتا خوبى از آن به كوشش علامه شادروان حاج ميرزا ابوالحسن شعرانى متوفى 1393 ه.يافته است .ياحقى و دكتر مهدى ناصح از سوى بنياد پژوهشهاى مشهد در 20 مجلد انتشار يافته است ((226)) .ترجمه و تفسير قرآن كمبريج
(تـحـريـر 628 هـ ق ) .تـرجـمـه و تفسير قرآن مجيد (نسخه محفوظ در دانشگاه كمبريج ) تفسير فـارسـى اسـت بـا تـرجـمه ادبى و استوار و تفصيلى از نويسنده ناشناخته كه به سال 628 نگارش يافته است .اين تفسير در دو جلد قرار دارد.جـلـد اول از سـوره مـريم تا صافات , جلد دوم از سوره صافات تا سوره ناس به تصحيح آقاى دكتر جلال متين به سال 1349 ش از سوى بنياد فرهنگى ايران در تهران انتشار يافته است ((227)) .ترجمه تاج الدين عبدالباقى
(م 743 هـ ق ) .مـتـرجـم آن عـبـدالـباقى بن عبدالمجيد بن عبداللّه تاج الدين يكى از مترجمان ولغت شناسان قرآن مجيد مى باشد.نام اثر او ((الترجمان عن غريب )) القرآن مى باشد.در اسـتـانـبول تركيه تحت شماره 637 و معهد المخطوطات العربيه در مصر شماره 73نگهدارى مى شود ((228)) .ترجمه فرشته اوغلى
(مـتـوفى 797 ه ق ) .مترجم محترم آن عبداللطيف بن مالك معروف به ((فرشته اوغلى )) يكى از اعيان تفسيرى در قرن هشتم هجرى مى باشد.او قرآن مجيد را به زبان تركى ترجمه نموده است ((229)) .ترجمان القرآن على بن محمد حسينى استرآبادى
(م 816 هـ ق ) .مـتـرجـم آن عـالـم بـارع عـلـى بـن مـحمد على حسينى استرآبادى معروف به ميرشريف جرجانى يكى از مترجمان و لغت پژوهان شيعه در اوايل قرن نهم هجرى بوده است .اين كتاب از صدها سال پيش ترجمه قرآن به زبان فارسى توام با ذكر معانى فارسى آن توسط يكى از مـفـاخر علم و ديانت مرحوم مير سيد شريف جرجانى تهيه وپيش درآمدى براى كارهاى بعدى در اين زمينه گرديده است .قرآن به فارسى ساده به ترتيب سوره هاست كه از سوره ى حمد سپس سوره ى ناس آغاز وتا سوره ى بـقـره بـه انجام رسانده است و به عكس ترتيب رسمى قرآن رفتار نموده است كه سپس عادل بن على بن عادل حافظ شيرازى آن را به ترتيب حروف تهجى از روى ريشه ى لغات درآورده است .گـرچـه در بيشتر منابع او را حنفى مذهب ذكر كرده اند ولى در ريحانة الادب او راامامى معرفى كرده است چون شاگردان وى نوعا از فقهاى اماميه بوده است .وى تصريح شده است ((230)) .ترجمه كنز العرفان فى فقه القرآن
(تاليف 826 ه ق ) .مؤلف محترم آن فقيه نامى ابوعبداللّه سيورى حلى معروف به فاضل مقداد يكى ازاعلام فقهى و قرآنى قرن نهم هجرى مباشد.اثر قرآنى او كه پيرامون ايات الاحكام مى باشد از غنى ترين منابع تفسيرى درزمينه ى آيات الاحكام مى باشد.كـتـابـخـانـه سالار جنگ حيدرآباد هند تحت شماره 2753 و كتابخانه ى ناصريه لكنهؤ هندتحت شماره 87 نگهدارى مى شود ((231)) .ترجمه و تفسير مواهب عليه حسينى
(مـتـوفى 910 ه ق ) .مترجم آن , كمال الدين حسين بن على كاشفى معروف به حسين واعظ يكى ازدانشمندان و كاوشگران معارف قرآنى در قرن دهم هجرى مى باشد.سبك ترجمه ى او چنين است كه ترجمه ى توضيحى مفصلى را بدون عبارت عربى , مى آورد.تاريخ نگارش اين ترجمه سال 899 هجرى مى باشد.شيعى امامى است .در 4 مجلد به سال 1317 ه.و در پاكستان نيز, همراه با ترجمه شاه ولى اللّه دهلوى از قرآن مجيد انتشار يافته است ((232)) .ترجمه الدر النظيم سكاكى
(زنده در 926 ه ق ) .مترجم آن احمد بن محمد طبسى سكاكى يكى از اعيان قرآنى اماميه در قرن دهم هجرى مى باشد.صاحب الذريعه مى گويد: ((احمد سكاكى اين كتاب را به امر سلطان وقت به فارسى , ترجمه كرده است .برائت و در پايان مى نويسد عبدالعلى بيرجندى اين كتاب را شرح كرده است و اين ترجمه مبتنى بر اين شرح است ((233)) .ترجمة الخواص على بن حسن زواره اى اصفهانى
(زنـده در 946 هـ ق ) .مـؤلـف آن ابـوالـحـسـن عـلـى بـن حسن زواره اى اصفهانى يكى از اعلام تفسيرى شيعه , در قرن دهم هجرى مى باشد.ابـوالـحـسن زواره اى كه از علماى نامى شيعه در قرن دهم مى باشد در اين تفسيرتوجه خاصى به آيات نازله در شان حضرت على (ع ) داشته اند.مـى آورد بعد ترجمه ى آنها را به فارسى ذكر مى كند و در پاره اى از موارد آيات را تفسيرمختصرى نيز مى نمايد.كاشفى تنظيم نموده است .اين ترجمه در اغلب كتابخانه هاى معتبر جهان , موجود است ((234)) .ترجمه تفسير المواهب العلية نخجوانى
(متوفى 982 ه ق ) .مترجم آن , ابوالفضل محمد بن ادريس بن حسام الدين نخجوانى بدليسى يكى ازاعيان تفسيرى شيعه , در قرن دهم هجرى مى باشد.تـرجـمـه ى او از تـفسير ((المواهب العلية )) تاليف حسين بن على بيهقى كاشفى معروف به واعظ كـاشـفـى مـى باشد و نسخه ى خطى آن در كتابخانه ى خديو مصر تحت شماره ن خ ا ن ع 8506 و كتابخانه دانشگاه لوس آنجلس آمريكا تحت شماره 49 آ ودارالكتب القوميه قاهره تحت شماره 1 ـ م تفسير و كتابخانه خسرو پاشا سليمانيه واقع دراستانبول تحت شماره 6 موجود مى باشد((235)).ترجمه و تفسير منهج الصادقين كاشانى
(مـتـوفـى 988 ه ق ) .مترجم آن , عالم بزرگوار ملا فتح اللّه بن شكر اللّه كاشانى يكى از كاوشگران معارف قرآنى در قرن دهم هجرى مى باشد.سبك كار ترجمه ى او به صورت ترجمه ى توضيحى مفصل مى باشد.توضيحى مفصل آيات را مى آورد سپس به تفصيل آن , مى پردازد.چاپ رسيده است .ترجمان القرآن هاشمى
(تـحـريـر 991 ه ق ) .مؤلف آن , تاج الدين بن محمد بن ابراهيم الهاشمى يكى از اعلام قرآنى شيعه قرن دهم هجرى مى باشد.تاليف او پيرامون لغت قرآن به ترتيب حروف تهجى مى باشد.ترجمه سيد شريف جرجانى انجام پذيرفته است , چون او به ترتيب سوره ها انجام داده است .نسخه اى از آن پيدا مى شود.آغاز آن ((الحمداللّه الذى ارسل الرسل و اوضح السبل و اكمل النفحة ((237)) .ترجمه گازر يا جلا الاذهان و جلا الاحزان
(م قـرن 10 هـ ق ) .مـؤلـف آن ابـوالـمـحـاسـن حـسين بن حسن جرجانى از دانشمندان شيعه و ازكاوشگران معارف قرآنى در قرن نهم و اوايل قرن دهم هجرى مى باشد.اين اثر قرآنى ترجمه و تفسيرى از تمام قرآن مجيد است .تفسير و كمتر بر ترجمه آيات استوار است .پخته است .عـلمى و انتقادى تصحيح كرده و در 11 جلد (جلد 11 آن شامل فهارس ) به سال 1341 ـ1337 ش در تهران منتشر ساخته است .اين تفسير و ترجمه در واقع تحريرى از ابوالفتوح رازى مى باشد ((238)) .ترجمه مواهب عليه
(متوفى 1004 ه ق ) .مترجم محترم آن محمود بن ادريس يكى از اعيان تفسيرى و ترجمه اى اوايل قرن يازدهم هجرى مى باشد.او تفسير مواهب عليه ملا حسين واعظ كاشفى را به تركى ترجمه نموده اند ((239)) .ترجمه مفاتيح الغيب ملاصدرا
(مـتوفى 1050 ه ق ) .مترجم محترم آن كه نامش ذكر نشده است مفاتيح الغيب فيلسوف نامى ملا صدراشيرازى را به زبان فارسى ترجمه , و اين ترجمه توسط انتشارات مولى به سال 1412 ه.چاپ و انتشار يافته است ((240)) .ترجمه ديلمى لاهيجى
(زنـده در 1075 هـ ق ) .مـتـرجم محترم آن محمد بن على بن عبدالوهاب شريف علا الدين قطب الدين اشكورى ديلمى لاهيجى از اعيان تفسيرى شيعه در قرن يازدهم هجرى مى باشد.مؤلف آن كه در سال 1075 زنده بوده است صاحب الذريعه او را از شاگردان ميرداماد دانسته است .موجود مى باشد ((241)) .ترجمه تفسير مجمع البيان مجلسى
(م .قـرن 11 هـ ق ) .مـترجم آن عالم بارع و محدث خبير مرحوم مولى محمد تقى بن مولا مقصود على مجلسى اول اصفهانى يكى از اعيان فقهى , حديثى و تفسيرى قرن يازدهم هجرى مى باشد.در زندگينامه ايشان آمده است كه : ((تفسير مجمع البيان را به فارسى ترجمه نموده اند ((242)) .
ترجمه قطب شاهى
(قرن 11 ه ق ) .مترجم آن محمد بن على بن خاتون عاملى يكى از كاوشگران معارف قرآنى شيعه در قرن يازدهم هجرى مى باشد.ايـن تـرجـمه در كتابخانه خصوصى دكتر على اصغر مهدوى , تهران , تحت شماره188 و كتابخانه جـمـعـيت نشر فرهنگ رشت تحت شماره 417 ش و 1433 الف و كتابخانه مركزى دانشگاه تهران تحت شماره 2766 و 4197 نگهدارى مى شود ((243)) .ترجمه مقدمه تفسير صافى
(قـرن 11 هـ ق ) .مـتـرجـم مـحـتـرم آن كـه نامش ذكر نشده است مقدمه مبسوط تفسير صافى فيض كاشانى را كه شامل 12 بند مى باشد 3 بند از آن را به فارسى ترجمه كرده است ((244)) .ترجمه تفسير اصفى تاليف فيض كاشانى
(م .قـرن 11 هـ ق ) .مـتـرجـم آن سـيـد مـظـاهـر حـسـن امـروهـوئى مـدرس تـاج الـمـدارس هندوستان (امروهه ) مى باشد.اين اثر ناتمام مانده است آنچنان كه در فهرست تاليفات او آمده است ((245)) .
ترجمه تفسير البرهان مرحوم محمد كاظم تبريزيى
(م .قـرن 11 هـ ق ) .مـتـرجـم آن مـرحـوم مـحـمـد كـاظـم بن شاه محمد تبريزى يكى از اعيان قرآن پژوهان شيعه در قرآن يازدهم هجرى مى باشد.مـتـن اصلى كتاب به زبان عربى توسط سيد هاشم توبلى كتكانى بحرانى به تحريردر آمده است و مـتـرجـم بـا افزودن سرفصل و يك خاتمه در ديباچه ى آن بنام شاه سلطان حسين صفوى نوشته است ((246)) .
ترجمه كنز الدقايق و بحر الغرايب
(قـرن 12 هـ ق ) .مـتـرجـم آن مـيـرزا مـحـمد بن محمد رضا بن اسماعيل قمى مشهدى يكى از علماى قرن دوازدهم هجرى مى باشد.مـترجم محترم آن تاليف خودش را كه به عربى بوده است به طرز شيوا و روان , به نام شاه سلطان حـسين صفوى بدون هيچ حاشيه و اضافه به فارسى برگردان نموده است واين ترجمه به صورت مخطوط در كتابخانه ى عمومى آيت اللّه مرعشى تحت شماره4619 نگهدارى مى شود ((247)) .ترجمه مقيم يزدى از مجمع البيان
(قـرن 12 هـ ق ) .مـتـرجـم مـحـترم آن , محمد تقى بن محمد مقيم يزدى يكى از اعيان تفسيرى قرن دوازدهم هجرى مى باشد.تـرجـمـه ى او بـه صـورت تـحـت الـلفظى از تفسير شريف مجمع البيان طبرسى است كه بدون هيچ گونه دخل و تصرف در مطالب آن , در ده جلد مانند اصل كتاب سامان داده است و اين ترجمه در كتابخانه ى عمومى آية اللّه نجفى تحت شماره ى 7436نگهدارى مى شود ((248)) .ترجمه آيات جامعه مجلسى
(مـتـوفـى 1111 هـ ق ) .مـتـرجـم آن علامه نامى آية اللّه ملا محمد باقر بن محمد تقى بن مقصود اصـفـهـانـى مـشـهـور بـه ((مـجـلـسـى )) يكى از اعيان حديثى و قرآنى شيعه در قرن دوازدهم هجرى مى باشد.اثـر قـرآنـى او پـيـرامـون برخى از آيات قرآن مجيد مى باشد كه به نام ترجمه آيات جامعه , موسوم گرديده است ((249)) .ترجمه نورى مازندرانى
(مـتـوفى 1133 ه ق ) .مترجم آن , محمد حسين بن يحيى نورى مازندرانى يكى از اعيان قرآنى در قرن دوازدهم هجرى مى باشد.مـتـرجـم مـحـتـرم كـه داراى خـط زيبايى نيز بوده در آغاز قرآن را با آن خط زيبا نوشته وسپس ترجمه ى آن را, در بين سطور ثبت نموده و تفسيرهايى نيز در حواشى بر آن افزوده است ((250)) .ترجمه سبزوارى از سوره كهف
(زنـده در 1115 هـ ق ) .مـتـرجم آن , محمد رضا بن محمد مهدى بن محمد باقر سبزوارى يكى از اعيان تفسيرى شيعه در قرن دوازدهم هجرى مى باشد.مترجم محترم كه در سال 1115 زنده بوده است به ترجمه و تفسير سوره كهف پرداخته است .كتابخانه ى نواب مشهد موجود مى باشد ((251)) .ترجمه محمد هادى مازندرانى
(م .1120 هـ ق ) .مـتـرجـم محترم آن , عالم بارع محمد هادى بن ملا محمد صالح مازندرانى يكى ازاعيان قرآنى قرن دوازده هجرى مى باشد.تـرجـمـه ى او بـه صورت مخطوط در كتابخانه حاج محمد على تاجر اصفهانى دركرمانشاه , و در خزانة الروضة الحيدريه نجف اشرف تحت شماره 282 موجود مى باشد.در اين ترجمه علاوه بر شان نزول آيات , خوب و بد استخاره با قرآن , نيز ثبت شده است ((252)) .
ترجمان القرآن سيد ابوطيب نواب
(م .1248 هـ ق ) .مـتـرجـم آن , سـيـد ابو طيب نواب صديق حسن خان بن حسين قنوجى يكى از اعيان قرآنى قرن سيزدهم هجرى مى باشد.ايـن كـتـاب تـرجمه ى تفسير فتح البيان فى مقاصد القرآن مى باشد و مشتمل بر 15جلد است كه توسط مطبعه اثنى عشرى لكنهؤ هند به سال 1320 ه.به چاپ رسيده است ((253)) .
ترجمه تفسير امام حسن عسكرى (ع ) شـيرازى
(م .1286 ه ق ) .مترجم آن , مرحوم ميرزا ابوالقاسم بن محمد حسينى شريفى ذهبى مشهور به ميرزا باباى شيرازى يكى از كاوشگران معارف قرآنى در قرن سيزدهم هجرى مى باشد.تـرجـمـه ى او از تـفسير منسوب به امام حسن عسكرى (ع ) مى باشد كه به زبان فارسى برگردان نموده اند ((254)) .
ترجمه مجمع البيان شيخ مولى آقا تهرانى
(چـاپ 1295 هـ ق ) .مـترجم محترم آن , شيخ مولى آقا تهرانى متولد 1225 يكى از اعيان تفسيرى قرن سيزدهم هجرى مى باشد.مترجم محترم تفسير ((مجمع البيان )) شيخ طبرسى را به فارسى ترجمه نموده اند ((255)) .ترجمه تفسير امام حسن عسكرى (ع ) قـنـدهارى
(چاپ 1311 ه ق ) .تفسير منسوب به امام حسن عسكرى (ع ) بارها مورد ترجمه و تفسير و تعليق قرار گرفته است .((لـسـان الـعـلـمـا)) مى باشد و ديگرى ترجمه حاج ملاعبداللّه بن ملانجم الدين فاضل قندهارى مى باشد.ترجمه طالقانى
او قرآن مجيد را به فارسى ترجمه نموده است بى آنكه عين الفاظ قرآن مجيد راآورده باشد.اين ترجمه را پيش آقاى طالقانى مرحوم حاج آقا بزرگ ديده است ((257)) .ترجمه تفسير صافى لنكرانى
(متوفى 1327 ه ق ) .مترجم آن شيخ عبدالحسين ابراهيم لنكرانى متوفى 1327 ه.معارف قرآنى در قرن چهاردهم هجرى مى باشد.موضوع ترجمه ى او تفسير صافى نوشته علامه بزرگوار فيض كاشانى مى باشد ((258)) .ترجمه تاويل الايات الباهره مسجد شاهى اصفهانى
(م .1332 هـ ق ) .مـؤلـف آن مـحمد تقى بن محمد باقر مسجد شاهى اصفهانى يكى از اعلام قرآن درقرن چهاردهم هجرى مى باشد.نام كامل اين كتاب ((ترجمه تاويل الايات الباهره فى فضل العترة الطاهرة (ع )))مى باشد.
