وصيت رسول خدا صلي الله عليه و آله به علي عليه السلام
محمد رضا مالك قسمت اول وصاياي رسول خدا به اميرمؤمنان و ساير اصحاب، كه در كتابهاي تاريخي و روايي، در قالب سخناني پندآموز، گرد آمده بسيار است، ليكن مقصود ما از وصيت در اين بحث، معناي خاص اين كلمه است، يعني همان كه در عرف متداول مردم ما به آن «وصيت» گفته ميشود. بنابراين مطالبي كه در پي ميآيد بخشي از وصايايي است كه پيامبر خدا(ص) پس از اين كه از خبر رحلت خود آگاه ميگردد، به مسلمانان و اهل بيت خود ابراز ميكند كه از جمله مهمترين آنها وصيت به علي(ع) است و با وي عهد ميبندد كه همه را به جاي آورد.
آگاه شدن پيامبر اكرم(ص) از وفات خود
امام صادق(ع) فرمود: خبر مرگ پيامبر(ص) را به وي دادند، در حالي كه كاملاً سالم بود و كسالتي نداشت، اين خبر را فرشته وحي براي آن حضرت(ص) آورد.رسول خدا(ص) چون اين خبر بدانست فرمود كه ندا در دهند و مردم را براي نماز جماعت گرد آورند و امر كرد كه مهاجرين و انصار با سلاح در مسجد حاضر شوند، پس آن جناب بر منبر برآمد و مسلمانان را از خبر رحلت خويش آگاه ساخت و سپس گفت:«من حاكمان پس از خود را تذكار ميدهم كه بر جماعت مسلمانان رحم كنند و بزرگان آنها را احترام نمايند و ناتوانان را ياري رسانند و عالمان ايشان را بزرگ دارند و مسلمانان را نزنند كه خوار گردند و آنان را فقير نسازند تا كافر گردند و در سراي خويش بر مردمان نبندند كه قويدستان، بينوايان را بخورند و امت مرا به جنگهاي بيحاصل نكشانند تا نسل ايشان نابود شود.» آن گاه فرمود: «هر آينه پيام خويش رساندم و نصيحت خود گفتم و همگان شاهد باشيد!»1 در مورد اين كه آيا خبر رحلت به وسيله آيات قرآن به رسولخدا(ص) رسيد يا نه؟ «ابن عباس» و «سدي» گويند: هنگامي كه اين آيه شريفه نازل شد: انّك ميّتٌ و انّهم ميّتون؛ همانا كه تو اي پيامبر(ص) خواهي مرد و آنان نيز ميميرند.2 رسول خدا(ص) فرمود: «كاش وقت مرگ خويش را ميدانستم!» وقتي آيات شريفه سوره مباركه نصر نازل گشت: اذا جاء نصر الله والفتح و رأيت الناس يدخلون في دين الله افواجا فسبّح بحمد ربّك واستغفِرهُ انّهُ كان توّابا. پيامبر اكرم(ص) هرگاه تكبير نماز را ميگفت، پيش از قرائت، عرضه ميداشت: «سبحان الله و بحمده، أستغفر الله و اتوبُ اليه.» از رسول خدا(ص) سبب اين كار را پرسيدند. فرمود: بدانيد كه خبر مرگم به من رسيده است! بعد به سختي گريست. گفتند: «اي رسول خدا(ص) آيا شما از ترس مرگ ميگرييد، در حالي كه پروردگار گناهان گذشته و آينده شما را بخشيده است!؟» فرمود: «پس هول قيامت و فشار قبر و تاريكي گور چه ميشود؟» پس از نزول اين سوره رسول خدا يك سال ديگر بزيست تا اين كه مريض شد به همان مرضي كه در طي آن درگذشت و آن روز شنبه يا يك شنبه از ماه صفر بود كه نخستين بار، درد اين بيماري كه وي را از پاي درافكند احساس نمود، پس دست اميرمؤمنان(ع) را گرفت و رو به سوي بقيع نمود و جماعتي از مردم در پي او روان شدند و پيامبر(ص) به آن گروه فرمود: «به من فرمان داده شده است كه براي مردگان بقيع طلب آمرزش نمايم!» آنان رفتند و چون مقابل قبرها رسيدند، رسول خدا(ص) خطاب به مردگان گفت: سلام بر شما باد اي اهالي گورها! شما آسودهايد از آنچه زندگان را در رسيده است. فتنهها چون پارههاي شب تاريك روي آوردهاند، به گونهاي كه آخر آنها اوّل آنها را دنبال ميكند [پيوسته و در پي هم ميآيند.] پيامبر(ص) بعد از آن مدتي طولاني براي مردگان طلب آمرزش كرد، آن گاه رو به علي(ع) نمود و فرمود: «جبرئيل(ع) هر سال يك بار قرآن را بر من عرضه ميكرد اما امسال دوبار چنين كرده است و من اين كار را نشانه فرا رسيدن اجل خويش ميدانم! يا علي(ع) به راستي كه خداوند مرا مخيّر كرد كه بين صاحبشدن گنجهاي دنيا و جاودانه بودن در آن و بين رسيدن به بهشت، يكي را برگزينم و من ديدار با پروردگارم و بهشت را اختيار نمودم!»3 البته بر طبق حديثي كه از «عبدالله بن مسعود» نقل شده است، پيامبر(ص) يك ماه قبل از مرگ خود، خبر وفات خويش را به مسلمانان داده است. عبدالله بن مسعود ميگويد: محمد(ص) محبوب ما و پيامبرمان ـ كه جان من و پدر و مادرم فداي او باد ـ يك ماه پيش از رحلتش، خبر مرگ خود را به ما داد و چون زمان فراق و جدايي نزديك شد، ما را در خانهاي گرد آورد و با چشماني اشكبار ما را نگريست و فرمود:«آفرين بر شما! خداوند شما را زنده بدارد و حفظ نمايد و ياري رساند و سود بخشد و راهنمايي كند و توفيق ارزاني دارد و سلامتي دهد و پذيراتان گردد و روزي عنايت فرمايد و بر ديگران برتري بخشد. وصيت ميكنم شما را به تقواي الهي و از پروردگار ميخواهم كه ياريتان دهد. به راستي كه من شما را آشكارا از عقوبت پروردگار ميترسانم و زنهار ميدهم كه در برابر خدا و در مورد بندگان و سرزمينهايش سركشي نكنيد. همانا كه خداوند تعالي خطاب به من و شما فرموده است: تلك الدّار الآخرة نجعلها للذين لايريدون علوّا فيالأرض و لافسادا والعاقبة لِلمتّقين؛ آن سراي آخرت است كه ما براي كساني قرار دادهايم كه در زمين سرِ سركشي و فساد را ندارند و فرجام نيكو از آنِ پرهيزگاران است.4 و نيز فرموده است: أَليس في جهنّم مثويً للمتكبّرين؛ آيا در جهنم جايگاهي براي متكبران وجود ندارد؟»5 مسلمانان از پيامبر(ص) پرسيدند: «اي رسول خدا(ص) اجل شما چه هنگام است؟» فرمود: «مرگ من نزديك شده است و من به سوي پروردگارم و سدرةالمنتهي و جنةالمأوي رهسپار ميگردم... .» گفتند: «چه كسي شما را غسل خواهد داد؟» فرمود: «برادرم علي(ع) و اهل بيت من هر كدام كه نزديكتر به منند.»6