پي نوشت
1. الفجر، سال شانزدهم، 10 سپتامبر 1999 م.2. خانم ممسن كه در حال حاضر استاد دانشگاه استانفرد كاليفرنيا است، كتابي با عنوان «گوته و اسلام» به رشته تحرير در آورده است.3. گوته در بخش دوم ديوان شرقي به سفرنامه هاي شاردن، اولئاريوس، ماركوپولو و... اشاره مي كند.4. گوتفريد هردر Gottfried Herder انديشمند آلماني است كه كتاب هاي فراواني در زمينه ادبيات ملل و فرهنگ آن ها نوشته است.5. ولتر نويسنده فرانسوي در نمايشنامه اي به نام«محمد» به نقد كليسا پرداخته است.6. اولين شعر ديوان شرقي گوته «هجرت» نام دارد و گوته عنوان آن را از هجرت پيامبر اسلام(ص) اقتباس كرده است.7. نام آلماني مجله مخزن الكنوز الشرقيه كه بالاي آن آيه شريفه و للّه المشرق و المغرب آمده بود، چنين است: Fudgrubedes oriats.زنان برگزيده را نبايد از ياد بردآنان كه وفادار بودند و پاك
ليك تنها چهار تن از آنان را
به يقين مي دانيم كه به بهشت مي روند.نخست زليخا1، آن خورشيد زمين
كه به يوسف عشق مي ورزيد،
و اكنون بهشت از آن اوست،
به زينت مهر و وفا پرتو مي افكند.و سپس آن هميشه بخشنده
كه آن شفاي والا را بزاد،
و در افسوس، در اندوهي تلخ
پسر را ديد كه بر صليب از دست رفت.و سپس همسر محمد(ص)
كه بهر همسرش رفاه و آسايش بساخت.و به زمان زندگي،
خدا را پذيرفت، و ايمان را.و سپس فاطمه((ع)، آن پريدخت پيغمبر، همسري پاك به كمال،
به زبان انگليسي، والاترين روح
در پيكري چون طلاي عسل2.
1- در آموزه هاي ديني، آسيه همسر فرعون يكي از چهار زن برگزيده اهل بهشت است، نه زليخا!2- شعر از: ديوان شرقي ـ غربي گوته، ترجمه كورش صفوي.