1 ـ در توليد نمونه كليدهاي نخستينِ روزگارِ عباسي، آهن به كار رفته، ليكن كليدهاي دوره هاي پس از آن، از برنز ساخته شده اند. بي شك اين دگرگوني و تحوّل، با پيشرفت هاي پديد آمده در صنايع معدن و فلزات، مرتبط بوده و نوشته هاي روي اين قفل ها و كليدها، به شيوه طلاكوب و يا نقره كوب است. (تصاوير كليد مذكور در فصلنامة «ميقات حج» شماره 39، صفحه 126 آمده است.) 2 ـ در شمار ديگري از اين نمونه قفل ها و كليدها، ديده مي شود كه كلمات، با حروفي پر عرض، به صورت افقي كنده كاري شده و سپس با طلا و يا نقره پر گرديده است و بدين ترتيب ويژگي هاي مكتب موصل را، كه طيّ دو قرن ششم و هفتم هجري (12 و 13 ميلادي) جريان داشته، نشان مي دهد.3 ـ كليدهاي طلاكوب و نقره كوب بخش ديگري از اشياي هنري ـ تاريخي كعبه است كه با تارهاي طلايي و نقره اي به صورت برجسته و به شكل هاي گوناگون تزيين شده كه به سرعت نگاه ها را به سوي خويش مي خواند، به ويژه دو كليد آهنين و همچنين دو كليد برنز . در روي نوع دوم از اين نمونه ها، نوشته هايي با حروف عريض ديده مي شود و جز در سه عدد كليد، در بقيه از شيوة طلاكوب استفاده نشده است.براي نمونه كليدهاي سوم، قفلي وجود ندارد تا ما را با شيوة گشودن آنها آشنا سازد و تفاوت اندازة كليدها نشان مي دهد كه قفل هاي آنها نيز متفاوت بوده اند.قفل هايي كه از اين نوع به شمار مي آيند، از سه قسمت اصلي تشكيل شده اند:1 ـ بدنة قفل، كه ميلة عمودي دارد و نيز مرآت كه به آن متصل است.2 ـ سيستم مربوط به باز و بسته شدن ميلة عمودي به قفل.3 ـ كليد.كاربرد ميلة عمودي، آن است كه از ميان دو حلقة دو لنگه در كعبه مي گذرد «و با پيوستن به بدنة قفل، بسته مي شود». ميلة ياد شده، بلند و استوانه اي شكل و درازاي آن غالباً دو برابر طول قفل ها است ولي بدنة آن، گاه به شكل استوانه و گاه چند پهلو و داخلش خالي است و در يك سمت آن، سوراخي براي داخل شدن كليد در نظر گرفته شده است.قسمت دوم، كه كارِ باز و بستن قفل در داخل را انجام مي دهد، فنرهايي است داراي سه يا چهار دندانه «كه در شيارهاي ميلة عمودي قرار مي گيرند و آن را قفل مي كنند» و غالباً حركت ميلة عمودي در بستن قفل دخالت دارد; چنانكه حركت كليد در گشودن قفل دخيل مي باشد:گاهي شكل كليدها با يكديگر مختلف است و بيشترين تفاوت ها در لبه هاي كليد يا در نوك آنها است و اين تفاوت ها مربوط به فن آوري و ابتكارات توليد كننده آنها است. گاهي يك كليد از چهار قسمت تشكيل شده است:
يا به شكل نيم دايره است
شكل دسته كليدها يا دستگيرة آنها نيز با يكديگر تفات دارد، ولي بيش از دو قسمت ساخته شده اند كه به قسمت بالاي آن حلقه كليد متصل است. اما آن چه تفاوت اساسي ميان يك كليد با كليد ديگر است، دقت عمل و ظرافت ساخت آنها است و اختلافات اندكي هم در شكل هاي هندسي آنها مانند: منشوري، كروي و مكعّب وجود دارد. اين تفاوت ها، چه از جهت ساخت و چه از نظر نوع خطّاطيِ روي آنها، بازتاب مكتب هنري موصل است كه با نقوشي از ساقه و گل هاي گياهي تزيين شده اند.نوشته هاي روي كليدها، اين امكان را براي ما به وجود مي آورد تا مراحلي را كه خط عربي پشت سرگذاشته، مورد بررسي قرار دهيم; چرا كه نوشته ها و خطّاطي ها، هسته اصليِ تزيينات به شمار مي روند، البته نقوشي كه به شكل ساقه هاي گياهي به هم پيچيده و برگ هاي نخل مي باشند، از جايگاه ويژه اي در زيبا سازي دسته كليدها برخوردارند; چنانكه مي توان عناصر تزييني تكراري، نوشتجات درهم و كادرهاي زاويه دار را، كه از ويژگي هاي منطقه درياي مديترانه است، از تزيينات آنها به شمار آورد.
لطفا منتظر باشید ...
