لطفا منتظر باشید ...
ميقات مكاني و ميقات زماني
همانگونه كه در مبحث ميقات در نگاهارباب لُغت پيش از اين گذشت; ميقات دو قسم است: ميقات زماني و ميقات مكاني
درباره ميقات مكاني پس از اين بحث خواهد شد و اما ميقات زماني در اين كه
احرام پوشيدن براي عمره تمتع و حج تمتع و حج قران و حج افراد زمان خاصي در
نظر گرفته شده ميان فقها اختلافي وجود ندارد، اختلاف در اين است كه برخي زمان
را محدود به ماه شوال، ذيقعده و دهه اول ذيحجه ـ به مقداري كه
بتواند پس از احرام اعمال حج را انجام دهد ـ ميدانند. اين نظر مشهور
فقها است. برخي از فقها زمان احرام را ماه شوال، ذيقعده و ده روز از
ذيحجه دانستهاند، و برخي ديگر سه ماه شوال، ذيقعده و تمام
ذيحجه را برشمردهاند.اختلاف اقوال فقها، از تفسير آيه:
«الحج أشهر معلومات فمن فرض فيهنّ الحجّ فلا
رفث ولا فسوق ولا جدال في الحجّ ...» 19 ناشي شده است.«حج در ماه هايي معلوم و مشخص واجب
شده است، پس هر كس در آن ماه ها فريضه حج ميگزارد، آميزش با همسران و
نافرماني خدا و ستيزه در حج نيست.»
برخي «اشهر» را به ماه شوال و
ذيقعده و سه روز از ذيحجه و گروهي شوال وذيقعده و ده
روز از ذيحجه و گروه سوّمي به شوّال و ذيقعده و تمام ذيحجه
تفسير كردهاند.ابن ادريس مينويسد:«برخي از فقهاي شيعه گفتهاند
اشهر حج، سه ماه شوال و ذيقعده و ذيحجه است و برخي گفتهاند
شوال و ذيقعده و نه روز از ذيحجه و برخي آن دو و ده روز از
ذيحجه است.»20
سپس قول اول را به شيخ مفيد و شيخ
طوسي در كتاب نهايه21 نسبت ميدهد و قول دوم را به شيخ در كتاب الجمل و العقود22 و قول سوم را به
شيخ در كتاب خلاف23ومبسوط24 منسوب
ميداند.بنابراين، اصل «ميقاتزماني»
درنظر فقها مسلماست واختلاف در حدّ واندازهآن است.شمار ميقاتهاي مكاني از نگاه احايث
از جمله مباحثي كه ميان فقها مورد
اختلاف بوده و شايسته نقد و بررسي است، تعداد ميقات ها است; زيرا احاديث در اين باره گوناگون است كه
بطور اجمال به آنها اشاره ميگردد:1 ـ برخي از روايات، تعداد مواقيت را
پنج تا شمرده است; از جمله آن روايات، صحيحه حلبي است كه نقل
ميكند:امام صادق ـعـ فرمود:
«احرام از ميقاتهاي پنجگانه است كه رسول خدا ـصـ آنها را
تعيين كرده و سزاوار نيست حاجي و معتمر (شخصي كه قصد انجام عمره دارد) پيش از
ميقات يا بعد از آن، احرام ببندد.»25
2 ـ برخي از روايات شمار مواقيت را شش
مورد بيان كردهاند; از جمله صحيحه معاوية بن عمار است كه
گويد:امام صادق ـعـ
ميفرمايد: «تماميت (و صحّت) حج و عمره به اين است كه از ميقات هايي كه
رسول خدا ـصـ تعيين كرده، احرام ببندي و نبايد از آنها بگذري مگر
اين كه در حال احرام باشي. سپس امام ـعـ پنج ميقاتي را كه رسول
خدا ـصـ براي گروه هاي مختلف تعيين كرده، برميشمرد و در
آخر ميفرمايد: و ميقات شخصي كه محل سكونت او بعد از اين مواقيت به طرف
مكه باشد، همان محل سكونت اوست.»26
بنابر اين مواقيت، مطابق اين حديث، شش
مورد است.3 ـ برخي از روايات، افزون بر آن
مواقيت، جِعْرانه را نيز از مواقيت به شمار آورده است، مثل صحيحه معاوية بن
عمار كه از امام صادق ـعـ نقل ميكند كه فرمود:«پيامبر اسلام سه عمره در زمان هاي
مختلف انجام داد; از جمله بعد از برگشت از طائف در جنگ حنين از جعرانه محرم
شد.»27
از اين روايت استفاده ميشود كه
يكي از ميقات ها جعرانه است. روايات ديگري نيز به اين مضمون هست28 كه از آوردن همه
خودداري ميشود.4 ـ برخي از روايات مسجد تنعيم را
ميقات شمردهاند; از جمله صحيحه جميل بن درّاج كه گفته است:«از امام صادق ـعـ از حكم
زن حائضي كه در روز هشتم (يوم الترويه) به مكه آمده پرسيدم امام
ـعـ فرمود: با همين حالت به عرفات برود و اين اعمال را بعنوان حج
به شمار بياورد سپس مدت زماني كه پاك ميگردد در مكه بماند. بعد از پاك
شدن به مسجد تنعيم برود و احرام ببندد و اين اعمال را عمره به شمار
آورد.»29
5 ـ برخي از روايات افزون بر جعرانه،
حديبيه را نيز از مواقيت شمرده است در صحيحه عمر بن يزيد آمده كه امام صادق
ـعـ فرمود:«شخصي كه بخواهد از مكه بيرون رود تا
عمره انجام دهد، از جعرانه و يا حديبيه ويا همانند اين دو، احرام
ببندد.»30
بنابر اين، يكي از مواقيت كه در
روايات از آن اسم برده شده حديبيّه است.6 ـ برخي از روايات ميقات صبيان را فخ
بيان كرده; از جمله روايت معتبر ايوب اديم است كه امام در مقام پاسخ اين پرسش
كه كودكان از كجا برهنه ميشوند (لباس هاي دوخته بيرون آورده
ميشود)؟ فرمود: پدرم كودكان را از فخ برهنه (محرم)
ميكرد.31
7 ـ گروهي از روايات مانند صحيحه عمرو
بن حريث صيرفي مكه را ميقات براي حج بيان كرده است. صيرفي از امام
ـعـ سؤال ميكند:«براي حج از كجا احرام ببندم؟ امام
صادق ـعـ در پاسخ ميفرمايد: اگر بخواهي از محل سكونت يا از
كعبه و يا در مسير (خيابان) ميتواني محرم گردي.»32
8 ـ محاذات نيز طبق برخي از روايات;
يكي از ميقات ها به شمار آمده است; صحيحه عبدالله بن سنان از آن جمله است كه
از امام صادق ـعـ نقل ميكند فرمود:«هر كس در مدينه زندگي ميكند و
بخواهد به مدت يك ماه و مانند آن حج انجام دهد و تصميم بگيرد از راه مدينه
خارج نگردد پس هرگاه در محاذي شجره و بيدا، در فاصله شش ميل برسد بايد از
همانجا احرام ببندد.»33
اين روايت گرچه در مورد محاذي مسجد
شجره است، ليكن اختصاصي بدان ندارد وفقها حكم را به محاذي ديگر مواقيت
نيز سرايت دادهاند.9 ـ در بخشي از روايات،
ادنيالحل را ميقات براي اشخاصي كه بخواهند عمره مفرده پس از حج قران و
افراد انجام دهند به شمار آورده است. يكي از روايات كه دلالت بر اين مدعي
دارد، صحيحه عمر بن يزيد است34 كه پيش از اين گذشت. و مورد استدلال، ذيل
صحيحه است كه دارد: هر كس بخواهد از مكه
خارج گردد و عمره انجام دهد، به جعرانه و يا حديبيه و همانند آن دو، برود.
اين جمله و ما اشبه ها، اطلاق دارد و تمامي اطراف حرم را دربر
ميگيرد.10 ـ طبق بيان برخي از روايات، انسان
ميتواند با نذر هر محلي را ميقات خويش قرار دهد، از جمله آن روايات است
صحيحه حلبي كه گويد:«از امام صادق ـ عليهالسلام ـ
درباره مردي كه به جهت شكر براي خدا نذر ميكند از كوفه احرام بپوشد
پرسيدم. امام صادق ـعـ فرمود: بايد از كوفه احرام بپوشد و بايد
براي خدا به آنچه گفته است وفا كند.»35
روايت ديگري نيز به اين مضمون رسيده
است كه از نظر سند و دلالت تمام است.36
برخي از فقها در مقابل اين نظر
فرمودهاند: احرام در غير ميقات باطل است گرچه نذر شده باشد. ابن ادريس
از اين گروه است. وي گويد:«سخن روشنتر كه مقتضاي ادله و
اصول مذهب شيعه است، اين است كه احرام بجز از ميقات منعقد نميگردد; چه
مورد نذر واقع گردد و يا مورد نذر نباشد، زيرا نذر احرام از غير ميقات خلاف
آن چيزي است كه از جانب شارع تشريع شده است.»37
سپس اين قول را به سيد مرتضي، ابن
عقيل و شيخ طوسي نسبت ميدهد.
