قسمت هاي جامه بيروني كعبه معظمه - جامه بیرونی کعبه معظمه ساخت عربستان نسخه متنی

قسمت هاي جامه بيروني كعبه معظمه

1 ـ جامه اصلي كعبه (احمال)

اين جامه از پارچه ابريشم طبيعي سياه تشكيل گرديده كه تعداد آنها به 48 قطعه (100 سانتيمتر × 5/14 متر) مي رسد. در قطعه هاي ياد شده از جامه اصلي كعبه، مقدار 670 كيلوگرم ابريشم سفيد، پس از رنگ آميزي آنها در داخل كارگاه به رنگ سياه، مصرف شده است. براي رنگ آميزي اين مقدار ابريشم، حدود 720 كيلوگرم رنگ و اسيدهاي لازم به كار مي رود. ضخامت پارچه به حدود دو ميليمتر مي رسد كه از درون به وسيله پارچه سفيد پنبه ايِ ضخيم آستر مي شود.

در زمينه جامه اصلي كعبه، نقش و نگارهايي به صورت بافته سياه و با عبارات: «لا اِلهَ اِلاَّ اللهُ، مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللهِ» و «سُبْحانَ الله وَ بِحَمْدِهِ» و «سُبْحانَ الله الْعَظِيمِ» و «يا حَنّانُ يا مَنّانُ يا اَللهُ» ديده مي شود كه عبارات ياد شده بر روي تمامي قطعات تكرار مي گردد. 2 ـ كمربند كعبه و نوشته هاي روي آن:

اين كمربند از پارچه ابريشم طبيعي سياه ساده ساخته مي شود. كمربند كعبه شامل 16 قطعه است كه در هر يك از سمت هاي چهارگانه كعبه، چهار قطعه قرار داده مي شود. طول آن (محيط كعبه) 45 متر و عرض آن 95 سانتيمتر مي باشد. كمربند بر روي جامه اصلي، بر كعبه مشرفه و در ارتفاع 9 متري از زمين استوار مي گردد.

بر روي قطعه هاي كمربند در جامه سعودي، آيات قرآني با خط زيباي ثلث عربي نقش گرديده كه حروف اين نوشته ها به وسيله تارهاي طلايي (تارهاي نقره اي مطلا) آذين شده است. آيات ياد شده به همراه ديگر نوشته هاي جامه كعبه شريفه، به وسيله «شيخ عبدالرحيم امين عبدالله بخاري» نوشته شده است. نامبرده يكي از كارگران شركت توليد كننده در ساخت جامه كعبه، از دوران ملك عبدالعزيز آل سعود به شمار مي آيد.

چيزي كه يادآوري اش ضروري است، اين است كه آيات قرآني نوشته شده بر جامه سعودي، همان آياتي است كه پيش از اين بر تمامي سمت هاي چهارگانه جامه مصري نوشته مي شد. البته در اين ميان تفاوت هاي اندكي به چشم مي خورد كه به علت كم و زياد كردن برخي نوشته ها و نيز اضافه كردن تعدادي قطعه نوشته شده است كه در زير قطعه هاي كمربند، در جهات چهارگانه كعبه قرار داده مي شود.

براي روشن شدن مطلب، آيات قرآني نوشته شده بر كمربند را، به همراه تغييراتي كه نسبت به جامه مصري داده شده، مي آوريم و آنگاه به قطعه هاي نوشته شده جديد و آيات قرآني كه بر آنها نقش بسته است، اشاره مي كنيم:

در آغاز به نوشته هاي روي كمربند كعبه مي پردازيم:

سمت شرقي (كه در آن درِ كعبه قرار دارد)، داراي چهار قطعه از كمربند بوده و نوشته هاي آن، از ابتداي ركني است كه درِ ورودي به حطيم (حجر اسماعيل(عليه السلام)) آغاز مي گردد:

به قطعه نخستين: بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ، {

وَإِذْ جَعَلْنَا الْبَيْتَ مَثَابَةً لِلنَّاسِ وَأَمْناً وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقَامِ إِبْرَاهِيمَ مُصَلّيً} .

بر قطعه دوم: « وَعَهِدْنَا إِلَي إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ أَنْ طَهِّرَا بَيْتِي لِلطَّائِفِينَ وَالْعَاكِفِينَ وَالرُّكَّعِ السُّجُودِ» .

بر قطعه سوم: « وَإِذْ يَرْفَعُ إِبْرَاهِيمُ الْقَوَاعِدَ مِنْ الْبَيْتِ وَ إِسْمَاعِيلُ رَبَّنَا تَقَبَّلْ مِنَّا إِنَّكَ أَنْتَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ» .

بر قطعه چهارم: « رَبَّنَا وَ اجْعَلْنَا مُسْلِمَيْنِ لَكَ وَمِنْ ذُرِّيَّتِنَا أُمَّةً مُسْلِمَةً لَكَ وَ أَرِنَا مَنَاسِكَنَا وَتُبْ عَلَيْنَا إِنَّكَ أَنْتَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ» نقش گرديده است.

در سمت جنوبي ـ كه ميان حجر الأسود و ركن يماني واقع گرديده است ـ نوشته ها از بالاي حجر الأسود بدين صورت آغاز مي گردد:

بر قطعه نخستين: بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ، « قُلْ صَدَقَ اللهُ فَاتَّبِعُوا مِلَّةَ إِبْرَاهِيمَ حَنِيفاً وَمَا كَانَ مِنْ الْمُشْرِكِينَ».

بر قطعه دوم: « إِنَّ أَوَّلَ بَيْت وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِي بِبَكَّةَ مُبَارَكاً وَهُديً لِلْعَالَمِينَ» .

بر قطعه سوم: « فِيهِ آيَاتٌ بَيِّنَاتٌ مَقَامُ إِبْرَاهِيمَ وَمَنْ دَخَلَهُ كَانَ آمِناً » .

و بر قطعه چهارم: « وَللهِِ عَلَي النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنْ اسْتَطَاعَ إِلَيْهِ سَبِيلا وَمَنْ كَفَرَ فَإِنَّ اللهَ غَنِيٌّ عَنْ الْعَالَمِينَ» نقش شده است.

با مقارنه اي كه در سمت جنوبيِ كعبه با نوشته هاي كمربند بر جامه مصري به عمل آوريم، ملاحظه مي كنيم كه آيه اي از آيات قرآني نوشته شده بر جامه سعودي، نسبت به جامه مصري كم شده و نيامده است; زيرا در جامه مصري، به دنبال آيه ياد شده در قطعه چهارم، اين آيه نيز نوشته مي شده است:

« قُلْ يَا أَهْلَ الْكِتَابِ لِمَ تَكْفُرُونَ بِآيَاتِ اللهِ وَاللهُ شَهِيدٌ عَلَي مَا تَعْمَلُونَ» .

در سمت غربي ـ كه ميان ركن يماني و حجر اسماعيل واقع است ـ نوشته هاي روي كمربند ابتدا از سمت ركن يماني آغاز گرديده است. در اين سمت نيز آيات بر روي قطعه ها اين چنين نقش بسته است:

بر قطعه نخستين: بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ، {

وَإِذْ بَوَّأْنَا لاِِبْرَاهِيمَ مَكَانَ الْبَيْتِ أَنْ لاَ تُشْرِكْ بِي شَيْئاً وَطَهِّرْ بَيْتِي لِلطَّائِفِينَ وَالْقَائِمِينَ وَالرُّكَّعِ السُّجُودِ} .

بر قطعه دوم: « وَأَذِّنْ فِي النَّاسِ بِالْحَجِّ يَأْتُوكَ رِجَالا وَعَلَي كُلِّ ضَامِر يَأْتِينَ مِنْ كُلِّ فَجّ عَمِيق» .

بر قطعه سوم: « لِيَشْهَدُوا مَنَافِعَ لَهُمْ وَيَذْكُرُوا اسْمَ اللهِ فِي أَيَّام مَعْلُومَات عَلَي مَا رَزَقَهُمْ مِنْ بَهِيمَةِ الاَْنْعَامِ فَكُلُوا مِنْهَا» .

بر قطعه چهارم: « وَأَطْعِمُوا الْبَائِسَ الْفَقِيرَ * ثُمَّ لِيَقْضُوا تَفَثَهُمْ وَلْيُوفُوا نُذُورَهُمْ وَلْيَطَّوَّفُوا بِالْبَيْتِ الْعَتِيقِ» .

و اما در سمت شمالي ـ كه در آن حجر اسماعيل قرار دارد ـ آيات زير منقوش است:

قطعه نخستين: بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ،{

الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَعْلُومَاتٌ فَمَنْ فَرَضَ فِيهِنَّ الْحَجَّ فَلاَ رَفَثَ وَلاَ فُسُوقَ وَلاَ جِدَالَ فِي الْحَجّ} .

بر قطعه دوم: « وَمَا تَفْعَلُوا مِنْ خَيْر يَعْلَمْهُ اللهُ...» كه در سمت شمالي جامه مصري، تا اين نقطه نوشته ها به پايان رسيده و بر باقيمانده كمربند در اين سمت عبارت اهدا نقش بسته است. اما در جامه سعودي ـ كه اكنون از آن سخن مي گوييم ـ عبارت اهدا بر روي قطعه اي جدا از آن نوشته شده و بر سمت شرقي در زير كمربند آن قرار داده مي شود. به همين جهت برخي آيات قرآني ديگر، در دنباله آيه ياد شده، در آن سمت، بر روي قطعه ها نقش مي گردد. بنابراين در دنباله قطعه دوم اين آيه اضافه گرديده است:

« ... وَ تَزَوَّدُوا فَإِنَّ خَيْرَ الزّادِ التَّقْوي وَ اتَّقُونِ يا أُولِي اْلأَلْبابِ» .

بر قطعه سوم: « لَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ أَنْ تَبْتَغُوا فَضْلا مِنْ رَبِّكُمْ فَإِذَا أَفَضْتُمْ مِنْ عَرَفَات فَاذْكُرُوا اللهَ عِنْدَ الْمَشْعَرِ الْحَرَامِ» .

و بر قطعه چهارم: « وَاذْكُرُوهُ كَمَا هَدَاكُمْ وَإِنْ كُنتُمْ مِنْ قَبْلِهِ لَمِنْ الضَّالِّينَ * ثُمَّ أَفِيضُوا مِنْ حَيْثُ أَفَاضَ النَّاسُ وَاسْتَغْفِرُوا اللهَ» .

اما قطعه هايي كه در جامه سعودي اضافه گرديده، عبارتند از: سه قطعه نوشته شده كه در زير كمربند جهات مختلف كعبه مشرفه قرار داده مي شود.

در زمينه قطعه هاي ياد شده، آيات قرآني با حروفي برجسته به چشم مي خورد كه به وسيله تارهاي نقره اي مطلا زيور گرديده است. اين آيات عبارتند از: « وَ إِذا سَأَلَكَ عِبادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدّاعِ إِذا دَعانِ» .

« وَإِنِّي لَغَفَّارٌ لِمَنْ تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ صَالِحاً ثُمَّ اهْتَدَي» .

« وَمَنْ يَعْمَلْ سُوءاً أَوْ يَظْلِمْ نَفْسَهُ ثُمَّ يَسْتَغْفِرْ اللهَ يَجِدْ اللهَ غَفُوراً رَحِيماً» . 3 ـ كردشيات:

در جامه سعودي چهار قطعه مربع وجود دارد كه سوره اخلاص را در زمينه آن با خط عربي ثلث زيور نموده اند. اين نوشته ها همگي با تارهاي نقره ايِ مطلا آذين شده است. هر يك از قطعه هاي ياد شده را در يكي از اركان كعبه مشرفه قرار مي دهند. در حالي كه در جامه مصري، كردشيات چهارگانه را در سمت شرقي كه دَرِ كعبه در آن است در كنار يكديگر قرار مي دادند.

اما «رِنك»ها و آنها عبارتند از دايره هايي كه در زمينه اش عبارات «يا حَنّانُ يا مَنّانُ يا سُبْحان» نوشته شده و در جامه مصري در فاصله ميان قطعه هاي كمربند قرار داده مي شد، اما در جامه سعودي از آن استفاده نمي شود. 4 ـ پرده در كعبه مشرفه (برقع) و نوشته هاي روي آن:

پرده در كعبه ساخت عربستان نظير پرده درِ كعبه ساخت مصر، از چهار قطعه تشكيل مي گردد، ليكن در دوران اخير، درِ جامه سعودي، قطعه پنجمي را در پرده دَر افزوده اند كه آن را در پايين پرده قرار داده و عبارت اهدا را بر روي آن نقش كرده اند.

با پيوستن قطعه پنجم به پرده دَر كعبه، طول آن اكنون به هفت متر و نيم و عرض آن به چهار متر مي رسد.

اين پرده با عبارات و آيات قرآني و نقش و نگارهايي در هر يك از قسمت هاي آن آذين گرديده است كه تمامي نقش و نگارها و نوشته ها با حروفي برجسته به وسيله تارهاي نقره اي مطلا، آن چنان زيور گرديده است كه اين پرده خود آيه اي از زيبايي و متانت به شمار مي آيد.

آذين و نقش و نگارها و نوشته هاي روي پرده ياد شده عبارتند از:

* در پيرامون پرده دَر كعبه، حاشيه اي است مستطيل شكل، آراسته به نقش و نگارها كه در ميانه آن مستطيل هاي بيضي شكل و كردشيات مربع شكل ديده مي شود و در زمينه هر يك از آنها نوشته هايي از آيات قرآن و عبارات ديني به چشم مي خورد.

* در سر تا سر اين مستطيل، از درون، تعداد بسياري دايره و مستطيل هاي بيضي شكل ديده مي شود. اما دايره ها كه تعداد آنها به يازده مي رسد دو دايره در ميانه پرده ديده مي شود. در هشت تا از آنها عبارت: «اَللهُ رَبِّي» و در سه دايره باقيمانده عمودي، در ميانه پرده، از بالا به پايين عبارت: «اَللهُ حَسْبِي» نقش بسته است. اما در زمينه مستطيل هاي بيضي شكل كه در سر تا سر درون حاشيه قرار داشته و تعداد آنها به ده مي رسد، در مجموع آنها «سوره فاتحه» نوشته شده است.

* اما در ساير قسمت هاي پرده، در زمينه آن از بالا به پايين، اين گونه است:

* در قسمت بالاي پرده دو مستطيل بيضي شكل قرار دارد كه ميان آن دو يك دايره «اَللهُ حَسْبِي» ديده مي شود و در زمينه دو مستطيل آيه قرآنيِ « قَدْ نَرَي تَقَلُّبَ وَجْهِكَ فِي السَّمَاءِ} , { فَلَنُوَلِّيَنَّكَ قِبْلَةً تَرْضَاهَا» ، نقش بسته است.

* در زير دو مستطيل ياد شده، مستطيل بزرگ بيضي شكل ديگري قرار دارد كه در آن: قالَ اللهُ تَعالي: « قُلْ يَا عِبَادِي الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلَي أَنْفُسِهِمْ لاَ تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللهِ إِنَّ اللهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعاً » آمده است.

در آذين بندي اخير پرده درِ كعبه، آيه ياد شده به اين آيه تغيير داده شده است: بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ، « وَسَارِعُوا إِلَي مَغْفِرَة مِنْ رَبِّكُمْ وَجَنَّة عَرْضُهَا السَّمَاوَاتُ وَالاَْرْضُ أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِينَ» .

* در زير آن مستطيل ديگري قرار دارد كه در درون آن، چهار دايره به شكل گلابي است و پيرامون آنها به وسيله تارها زينت داده شده و در زمينه هر يك از آنها آيه « اللهُ نُورُ السَّمَوَاتِ وَالاَْرْضِ» نقش بسته است.

* در زير آن دو، مستطيل بيضي شكل قرار دارد كه ميان آن دو، دايره «الله حسبي» ديده مي شود. در زمينه دو مستطيل ياد شده قسمتي از آية الكرسي، نوشته شده است.

* در زير آن، مستطيل بيضي شكل بزرگي ديده مي شود كه در زمينه آن اين آيه نقش بسته است: بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ، « لَقَدْ صَدَقَ اللهُ رَسُولَهُ الرُّؤْيَا بِالْحَقِّ لَتَدْخُلُنَّ الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ إِنْ شَاءَ اللهُ آمِنِينَ» .

* در زير آن دو مستطيل بيضي شكل است كه ميان آن دايره «الله حسبي» قرار دارد. در زمينه دو مستطيل ياد شده بقيه آية الكرسي نوشته شده است.

* در زير آنها دو دايره بزرگ قرار دارد كه در ميان آن دو، چهار مستطيل كوچك يكي بر ديگري ديده مي شود. در هر يك از دايره ها سوره اخلاص نوشته شده كه در مركز دايره لفظ جلاله «اَللهُ جَلَّ جَلالُهُ» نقش گرديده است. اما در زمينه مستطيل هاي چهار گانه، اين نوشته ها ديده مي شود: « رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنفُسَنَا وَإِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَكُونَنَّ مِنْ الْخَاسِرِينَ» .

« رَبَّنَا لاَ تُزِغْ قُلُوبَنَا بَعْدَ إِذْ هَدَيْتَنَا وَهَبْ لَنَا مِنْ لَدُنْكَ رَحْمَةً إِنَّكَ أَنْتَ الْوَهَّابُ» .

در آذين اخير پرده دَرِ كعبه، مستطيل هاي چهارگانه و نوشته هاي روي آن حذف گرديده است. اما در يكي از دو دايره بزرگ كه در سمت راست بيننده قرار دارد، «سوره اخلاص» و در ديگري گفته باري تعالي « مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللهِ وَالَّذِينَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَي الْكُفَّارِ رُحَمَاءُ بَيْنَهُمْ تَرَاهُمْ رُكَّعاً سُجَّداً» ديده مي شود. در مركز دو دايره ياد شده «بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ» نقش بسته است.

* در زير آن مستطيل بزرگي قرار دارد كه در آن: بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ، « لاِِيلاَفِ قُرَيْش * إِيلاَفِهِمْ رِحْلَةَ الشِّتَاءِ وَالصَّيْفِ * فَلْيَعْبُدُوا رَبَّ هَذَا الْبَيْتِ * الَّذِي أَطْعَمَهُمْ مِنْ جُوع وَآمَنَهُمْ مِنْ خَوْف» صَدَقَ اللهُ العَظيم نگاشته شده است.

گفتني است در پرده كنوني درِ كعبه از اين مستطيل اثري ديده نمي شود.

* در پايين آن، چهار مستطيل بيضي شكل ديده مي شود كه هر دو عدد از آنها، يكي بر ديگري قرار داده شده و در ميانه آنها مستطيلي ديده مي شود كه قسمت بالاي آن، همانند رأس مثلث كشيده شده است. اما در هر يك از دو مستطيل فوقاني از مستطيل هاي چهارگانه، عبارت: «لا اِله اِلا الله الْمَلِكِ الحَقّ اليَقين» و در هر يك از دو مستطيل زيرين عبارت: «مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللهِ الصّادِقُ الْوَعْدِ اْلأَمِين» نوشته شده است. اما در مستطيل مثلثي شكل بالاي آن عبارت: « رَبِّ اجْعَلْنِي مُقِيمَ الصَّلاَةِ وَمِنْ ذُرِّيَّتِي رَبَّنَا وَتَقَبَّلْ دُعَاءِ * رَبَّنَا اغْفِرْ لِي وَلِوَالِدَيَّ وَلِلْمُؤْمِنِينَ يَوْمَ يَقُومُ الْحِسَابُ» نگاشته شده است.

در پرده كنوني درِ كعبه مستطيل هاي چهارگانه به شش عدد افزايش يافته كه هر سه عدد از آنها يكي بر ديگري است و در ميانه آنها مستطيل رأس مثلثي قرار داده شده است. بر زمينه مستطيل نخستين از بالا عبارت «لا اله الا الله الملك الحق المبين» و بر مستطيل مقابل آن در سمت چپ عبارت: «مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللهِ الصّادِقُ الْوَعْدِ اْلأَمِين» را نوشته اند. اما در مستطيل هاي چهار گانه باقي: بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ،« لاِِيلاَفِ قُرَيْش * إِيلاَفِهِمْ رِحْلَةَ الشِّتَاءِ وَالصَّيْفِ * فَلْيَعْبُدُوا رَبَّ هَذَا الْبَيْتِ * الَّذِي أَطْعَمَهُمْ مِنْ جُوع وَآمَنَهُمْ مِنْ خَوْف» . صَدَقَ اللهُ العَظيم نقش بسته است.

اما در زمينه مستطيل رأس مثلثي آيه « قُلْ يَا عِبَادِي الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلَي أَنْفُسِهِمْ لاَ تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللهِ إِنَّ اللهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ * وَأَنِيبُوا إِلَي رَبِّكُمْ وَأَسْلِمُوا لَهُ مِنْ قَبْلِ أَنْ يَأْتِيَكُمْ الْعَذَابُ ثُمَّ لاَ تُنْصَرُونَ» جايگزين آيه پيشين گرديده است.

در قسمت پايين و پاياني پرده درِ كعبه معظمه، قطعه پنجم، كه اخيراً بدان اضافه گرديده است، قرار دارد. اين قطعه شامل دو مستطيل بزرگ است كه تمامي زمينه آن، به استثناي دو مستطيل كوچك، كه در ميانه آن قرار داده شده، به وسيله نقش و نگارهايي زينت شده و در زمينه دو مستطيل كوچك مياني عبارت اهداي جامه كعبه شريفه نوشته شده است.

در يكي از آن دو، عبارت «صنعت هذه الكسوة في مكّة المكرمة وأهداها الي الكعبة المشرّفة» و در ديگري «خادم الحرمين الشريفين فهد بن عبدالعزيز آل سعود تقبّل الله منه سنة 1403 هـ .» نگاشته شده است.

لازم به گفتن است، پرده درِ كعبه مشرفه كه اكنون در كارگاه جامه بافي مكه مكرمه ساخته مي شود، از نظر شكل عمومي و آذين بندي و تقسيمات، و نيز آيات قرآنيِ نوشته بر آن، مانند پرده ساخت مصر است و تنها تغيير اندكي، مانند جابجايي آيات يا عبارات ديني و نيز حذف برخي آيات و جايگزيني آيات ديگر، به چشم مي خورد.

اين گفته با مقايسه پرده ساخت مصر و پرده اي كه اكنون در مكه مكرمه ساخته مي شود، مي تواند آشكار و روشن شود.