نگاهي به برخي از آثار نشر يافته انجمن ادبي مدينه منوّره
پيشتر آورديم كه انجمن ادبي مدينه منوّره تا سال 1416 حدود 90 جلد كتاب در موضوعات مختلف و بيشتر در حوزه ادبيات منتشر كرده است. اكنون برخي از اين آثار را به اختصار معرّفي كنيم:1 ـ عمارة و توسعة المسجد النبوي الشريف عبر التاريخ، ناجي محمّد حسن عبدالقادر الأنصاري، المدينة المنورة، نادي المدينة المنورة الأدبي، 1416.گزارشي است دراز دامن از ساختمان مسجد نبوي در مدينه منوره و تطوّرات و تحوّلات آن. مؤلف، كتاب را در شش فصل سامان داده است:در فصل اوّل از وضعيت اقليمي و طبيعي مؤثّر در ساختمان مسجد سخن رفته است و در ضمن آن از اسلام آوردن انصار، فضيلت مدينه منوره، فضل مسجد نبوي، حضور رسولالله(صلي الله عليه وآله) در مدينه، موقعيّت جغرافيايي مسجد نبوي (صص42ـ 19).با فصل دوّم، تاريخ شكلگيري مسجد نبوي آغاز ميشود و در اين فصل از ساختمان مسجد در روزگار رسول الله(صلي الله عليه وآله)سخن ميرود; از شكلگيري ساختمان مسجد، از چگونگي بنياد آن. از مشاركت رسولالله(صلي الله عليه وآله) درساختمانآن، از افزونيهاي روزگار پيامبر(صلي الله عليه وآله)، حجره شريفه، ستونها، مأذنهها و منابر... (صص 79 ـ 43).در فصل سوّم، تحولات و تطوّرات ساختماني و تاريخي مسجد نبوي از سال يازدهم تا سال 656 گزارش شده است.مسجد نبوي در عهد خلفا، در روزگار علي(عليه السلام) ، در حاكميت امويان و در عهد عباسيان. در تمام اين بخش ها گزارش نويسنده تحليلي است و دقيق و مستند به منابع كهن با وصف ويژگي هاي مسجد در آن روزگاران. در همين بخش توسعهاي كه در زمان مهدي عباسي سامان يافته به تفصيل گزارش شده و چگونگي ساختمان، درها، مأذنهها و اصلاحات و ... تبيين شده است. (صص 119 ـ 81).فصل چهارم، ويژه گزارش چگونگي مسجد نبوي، تعميرها و اصلاحات و حوادث مرتبط با آن از سال 656 تا 1344 است. و همچنين گزارشي از روزگار مملوكيان، حاكميت دولت عثماني، ساختمان آن در روزگار حاكميت سلطان عبدالمجيد و تعميرات و اصلاحات پس از آن. (صص 160 ـ 121).در فصلهاي پنجم و ششم، با تفصيلي بيشتر و گزارشي دقيقتر و وصفي گوياتر چگونگي مسجد نبوي در روزگار حكومت آل سعود به ويژه حكومت فهد بن عبدالعزيز سخن رفته است (صص 251 ـ 161).كتاب «عمارة و توسعة المسجد النبوي الشريف عبْرَ التاريخ» كتابي است سودمند، پر مادّه و دقيق كه سير تاريخي ساختمان و تطوّرات مسجد نبوي را با دقّت گزارش كرده است.2 ـ المدينه... اليوم، محمّد صالـح البليهشي، المدينة المنوره، نـادي المدينـة المنوره، 1401 مؤلّف، كتاب را به انگيزه گزارش وضع مدينه منورّه در آغاز قرن پانزدهم به قلم آورده است; از اين روي در عنوان توصيفي آن نوشته است: «المدينة المنورة في بداية القرن الخامس عشر». نويسنده درآمدي بر كتاب نگاشته است و در آن از نگاشتههاي عالمان درباره مدينه منوّره بر اساس تسلسل تاريخي ياد كرده و از فضيلت مدينه سخن گفته است و آنگاه از مسجد نبوي و سپس از امارت مدينه منوّره از آغاز تاريخ اسلام، همه اين مطالب در نهايت اختصار گزارش شده است و آنگاه از وضع فرهنگي، اجتماعي و مدني امروزين مدينه سخن رفته است; چگونگي مساجد تاريخي در مدينه، مساجد نوساز، دانشگاهها، دانشكدهها، مدارس ابتدايي ومتوسطه، شهرباني، شهرداري، و منبع اقتصادي، معيشتي و تشكيلات دولتي مدينه، فرهنگ عمومي مردم، بازارها، مدارس حفظ قرآن و...المدينه... اليوم، گزارشي است گويا از وضع كنوني مدينه با توجه به اينكه اين كتاب هيجده سال پيش به قلم آمده است.3 ـ المدينة المنورة بين الأدب والتاريخ، عاصم حمدان علي حمدان مؤلّف ابتدا از شعر در قرن دوازدهم هجري سخن گفته است و چگونگي آن در مدينه منوّره. آنگاه چهرهاي علمي، ادبي و تاريخي را معرفي كرده است به نام امين الحلواني كه تباري هندي داشته، سپس به مدينه رفته و آنگاه به ليدن سفر كرده و در آنجا «كتابخانه ليدن» آثار خطي وي را كه بسيار مهم بوده خريده است كه برخي از خاورشناسان فهرست اين مجموعه عظيم فعلي را نگاشتهاند. مؤلف آن فهرست را نيز به تفصيل شناسنانده است.در بخش دوّم كتاب برخي از متون و آثار تاريخي مرتبط با مدينه را معرفي كرده است; مانند «تاريخ المدينة المنوّره» ابن شبه، «تحفة المحبين» عبدالرحمن الأنصاري و «تحقيق النصره»، ابوبكر مراغي و...4 ـ تاريخ معالم المدينة المنوّره قديماً و حديثاً، السيد احمد ياسين احمد المختاري، تعليق و ايضاح واضافة وتخريج: عبيد الله محمد امين كردي، المدينة المنوره، نادي المدينة المنوّره، 1410 مؤلّف از عالمان و مؤرّخان مدينه منوّره است و در اين كتاب ابتدا از «مدينه در گذرگاه تاريخ» سخن گفته است; يعني از مدينه پيش از اسلام و از چگونگي آن در روزگار رسولالله(صلي الله عليه وآله) آنگاه به گزارش مسجد نبوي پرداخته است و چگونگيهاي آن در زمان رسولالله(صلي الله عليه وآله)و خلفا و افزونيهاي آن در گذرگاه زمان و توسعه مختلف آن در حكومت ها، تا زمان آل سعود.در باب چهارِ كتاب، به تفصيل و دقّت از مساجد مدينه سخن رفته است; مسجد غمامه، مسجد جمعه، مسجد قبا، و... در اين بخش مؤلّف بيش از چهل مسجد را معرفي كرده است; اينها مساجدي هستند كه در گذرگاه زمان به مناسبتهايي شكل گرفتهاند و اكنون نيز وجود دارند.آنگاه از مساجدي سخن گفته است كه بودهاند و اكنون نيستند، مسجدهاي ويران شده حال به هر جهت، در اين بخش از بيست مسجد ياد شده است.در بخش ديگري از اين مبحث، چگونگي مساجدي گزارش شده است كه مؤلّفان پس از پيامبر و خلفا آن مساجد را بنياد نهادهاند.در بخش پنجم از خانههاي تاريخي بحث كرده و از چگونگي آنها را در تاريخ سخن گفته و حوادث تاريخي مرتبط با آنها گزارش كرده است; خانه ابو ايوب انصاري، عثمان بن عفّان، حسن بن زيد بن حسن(عليه السلام)، و...در بخش ششم از قصرها سخن رفته است. كاخ اسماعيل بن وليد، بني يوسف، بني جديله، عروة بن زبير، هشام بن عبدالملك و...چاهها، چشمهها، كوهها، جايگاههاي تاريخي، دژها، حصارها و حاكمان مدينه از ديگر بحث هايي است كه در صفحات اين كتاب آمده است. معالم المدينه به واقع گزارشي است تاريخي و تحليلي و دقيق از آثار تاريخي و جاهاي مشهور و هر آنچه در آن ديار ارجمند ياد كردني است و در گذرگاه تاريخ شهره بوده ـ چه اكنون وجود دارد، و چه وجود ندارد ـ و بر روي هم كتابي است خواندني و سودمند.5 ـ موسوعة الأدباء والكتّاب السعوديين، خلال ستّين عاماً 1350 ـ 1410، 3ج، اعداد: احمد سعيد بن مسلم، المدينة المنوّره، نادي المدينة المنوّرة الأدبي، 1412 اين كتاب مجموعهاي است ارجمند و سودمند در شرح حال، آثار و سوانح زندگاني اديبان و نويسندگان سعودي. كه در آن از 584 نفر سخن رفته است. شرح حالها بر اساس آگاهيهاي مؤلّف، كوتاه و بلند است امّا روشن است كه مؤلّف اساس را بر اختصار و گزيده نگاري گذاشته است. در ضمن شرح حال افراد غالباً ذيل اين عناوين، نام، رشد و تعليم و تعلّم زندگاني علمي، آثار و پژوهش ـ كه به دو بخش نگاشتههاي چاپ شده و چاپ نشده تقسيم ميشود ـ سخن ميرود. مؤلّف، تني چند از عالمان و نويسندگان شيعي را نيز ياد كرده است. امّا نه همه و نه بخش شايستهاي از آنها را. يك نمونه را به اختصار مي آوريم:شيخ علي بن جعفر بن محمّد ابوالمكارم (1313 ـ 1364) ، در «عواميه»، يكي از ديههاي قطيف در ماه رمضان 1313 از مادر زاده شد و در محضر پدرش، كه از عالمان آن روزگار بود، نحو و صرف و منطق و بيان آموخت، آنگاه فقه و اصول فراگرفت. سپس به عراق هجرت كرد [كجاي عراق؟!] و در محضر تني چند از عالمان آن ديار فقه، اصول، حكمت، علوم رياضي و... فراگرفت. و پس از دستيابي بر مدارج ارجمند علمي به بحرين هجرت كرد و سال ها به تعليم و تبليغ و تدريس گذراند و پنجشنبه 6/5/1364 زندگاني را بدرود گفت. عناوين برخي از آثار وي چنين است:«الانصاف بين تقليد الميّت والحي ّ»، «اللؤلؤ المنظوم»، «في تاريخ الحسين، في جزئين الكبير، جامع في الفقه بالاستدلال وهو من أمّهات الكتب الاسلاميه» و...به هر حال «موسوعة الأدباء و الكتاب السعوديين» اثري است سودمند و كارآمد.6 ـ تراثنا المخطوط في العلوم التطبيقيّة والبحته، مصطفي عمّار اشراف محمد هاشم رشيد، المدينة المنوّره، منشورات النادي الأدبي، 1412، 634 صفحه وزيري.در اين كتاب نسخههـاي برخي از كتابخانـه مدينه منوّره، در موضوعات هشتگانه; حساب جبـر و مقابله، هندسـه، پزشكي، دارو، كيميـا، نجوم، هيـأت و كشاورزي، فهـرسـت شده اسـت.مؤلّف پس از مقدمهاي درباره اهمّيت ميراث كهن و لزوم شناخت و شناسايي و بهره وري از آن، در فصل اوّل كتابخانههايي مشتمل بر كتاب هاي فهرست شده در اين مجموعه را معرفي كرده و آنگاه در ذيل عناوين ياد شده كتاب را شناسانده است.او در اين معرّفي از نام مؤلّف، عنوان كتاب، تاريخ فوت مؤلّف، آغاز و انجام كتاب، نوع خء نام استنساخ كننده، جايگاه نسخه، چگونگي نسخه، و اينكه چاپ شده است يا نه، سخن گفته است.كتابشناسي و نسخهشناسي مؤلف دقيق و ارزشمند است.7 ـ دراساتقرآنيّه: مجموعهاياست از پژوهش ها و مقالاتي كه ابتدا در «انجمن ادبي مدينه منوّره» طرح شده و آنگاه تدوين گشته و نشر يافته است. اين كتاب جلد اوّل از مجموعهاي با عنوان ياد شده، داراي 12 سخنراني و يا مقاله است. سخنراني اوّل و دوّم از آنِ عبدالصبور شاهين است. قرآنپژوه و عالم مصري وصاحب آثاري ارجمند در تاريخ قرآن وقرائت قرآن. وي با عنوان «القرآن واللغة العربيّه» به عظمت بياني قرآن و نقش آن در استواري زبان عربي پرداخته است. «قصّه اصحاب كهف» نگاهي است گذرا به قصد اصحاب كهف در قرآن كريم. «قبس من الاعجاز القرآني» گفتاري است بلند كه در آن با نگاهي نو به اعجاز قرآن كريم، «اعجاز عددي» قرآن كريم طرح و ضمن تأييد اصل موضوع تئوري «محمّد رشاد خليفه به نقد كشيده شده است». «السعاده بين مفهوم الانسان و منهج القرآن» لماذا اقترن النصّ النقلي بالجمال الأدبي». «جوانب جديده من الاعجاز القرآني»، «الكلمات المعربة ومدي صلتها بالقرآن الكريم»، «حروف النداء في جماليات النص الأدبي»، «اثر دراسات الاعجاز القرآني في تأصيل المنهج النقدي»، «الاعجاز العلمي في القرآن» عناوين ديگر مقالات اين مجموعه است. «دراسات قرآنيه» بر روي هم مجموعهاي است خواندني و سودمند.8 ـ المدينه المنوّرة فيالتاريخ، عبدالسلام هاشم حافظ مؤلّف كتاب از اديبان، شاعران و مورخان مدينه است. او در اين كتاب كه كوشيده است با نگاهي گذرا، مدينه منوّره را در گذرگاه تاريخ بشناساند، چگونگي شكلگيري مدينه (= يثرب) نام هاي آنو جايگاه والاي مدينه در فرهنگ و تاريخ اسلامي، جاري هاي مشهور، درّهها، كوهها، دشت هاي مدينه، مساجد مدينه منوّره كه بحث از آن با مسجد شريف آغاز ميشود، حوادث تاريخي مدينه، يادي از چهرههاي علمي معاصر، مدينه و در ضمن آن زندگينامه خودنوشت مؤلّف، و يادكردي از سي و هشت اثر درباره مدينه منوّره; از جمله بخش هاي اين كتاب است.
لطفا منتظر باشید ...
