محمد رضا انصارى قمى بغداد در سالهاي پاياني قرن چهارم و آغاز قرن پنجم هجري اوج شكوفايي و عظمت خود را مي گذرانيد، اين دوران كه عصرطلايي بغداد بود، ناگاه با تهاجم وحشيانه ترکان سلجوقي در سال 447 هـ روبرو گرديد و کتابخانه ها و مدارس و مراکز مهم فراواني از آن شيعه طعمه آتش گرديده و نابود شد. از جمله مراکزي که مورد هدف آنان قرار گرفت، مدرسه مرجع شيعيان ((شيخ الطائفه)) يعني شيخ طوسي بود که کتابخانه و کرسي تدريس او طعمه آتش شد، در اين سالها شيخ طوسي در اوج شهرت علمي و زعامت ديني خود بود. حمله ترکان به گونه اي سهمگين بود که شيخ را مجبور به ترک ديار شد و به سوي شهري دور دست در حاشيه کوير ((بادية الشام)) رفت. آنجا که تنها گروهي از شيعيان و علويان در کنار بقعه اميرالمؤمنين علي بن ابي طالب (عليه السلام) گرد آمده بودند. شيخ در سال 448 هـ وارد شهر نجف گرديد و از همان روز يکي از قديمترين حوزه هاي ديني شيعه را پايه گذاري نمود که تا به امروز همواره خاستگاه بزرگاني از شيعه بوده است. شيخ در طول دوازده سال (448ـ 460 هـ) اقامت در نجف، علاوه بر تربيت شاگردان، نوشته هاي فراواني از خود بر جاي گذاشت. درباره جايگاه شيخ و ارزش نوشته ها و تأليفات او تاکنون کتابها و مقالات بسياري نوشته شده است. هدف اين نوشتار تنها معرفي يکي از آثار شيخ به نام ((الامالي)) است. امالي نام تعداد فراواني از کتابهايي است توسط دانشمندان مسلمان (اعم از شيعه و سني) نوشته شده است. شيخ آقا بزرگ تهراني، امالي را اين گونه تعريف کرده است. (( امالي عنواني است براي بعضي از کتابها که غالبا در حديث است، در اين کتابها احاديثي را که شيخ شنيده، و سپس آنها را به شاگردان خود از حفظ و يا از روي نوشته اي املاء و بازخواني کرده است و اين کتابها را اکثرا بر اساس جلسات شنيدن ترتيب و تنظيم مي نمايند، از اين رو به آنها المجالس يا عرض المجالس هم گفته مي شود ...))[1] به عبارتي روشن تر به نوشته هايي که از گفته هاي استاد (شيخ) در کلاس درس تهيه و تنظيم مي گردد، امالي گويند. در فرهنگ نوشتاري، يکي از راههاي حفظ و انتقال مطالب و گفتارهاي اساتيد فن در علوم مختلف، همان انتقال مطالب و نظرات استاد توسط شاگردان است. اين فرهنگ با قوت تمام از صدر اسلام تاکنون در حوزه هاي علميه ادامه داشته است و امروزه از اين سنت با عنوان ((محاضرات)) يا ((تقريرات)) ياد مي شود. شيخ آقا بزرگ تهراني نخستين امالي در اسلام را ((امالي سيدنا ونبينا ابي القاسم رسول الله (ص) املاه علي اميرالمؤمنين عليه السلام)) مي داند، البته خود ايشان به عدم شمول عنوان امالي بر اين کتاب معترف است. قديمترين امالي را که مي توان از شيعيان ياد کرد، همانا امالي است که الناصر الکبير الاطروش (نياي شريف رضي و مرتضي) نسبت داده مي شود. [2] اگر در پي ريشه يابي اين سنت ارزشمند در فرهنگ اسلامي باشم، شايد بتوان گفت: آغاز اين سنت باز مي گردد به حلقه هايي که در مسجد مدينه ـ و سپس در تمام مساجد جهان اسلام ـ برگزار مي شد. نخستين حلقات در مسجد براي آموزش قرآن و تعليم احکام شريعت به تازه مسلمانان يا زنان و مردان مسلمان برقرار شد، سپس به سرعت گسترش يافت و حتي در اردوهاي جنگي نيز اين مجالس برگزار مي شد. پس از درگذشت پيامبر (ص) علاوه بر آموزش قرآن، خواندن حديث پيامبر (ص) نيز مرسوم گرديد و محدثين و راويان اخبار پيامبر، مجموعه اخبار و رواياتي را که از مشايخ خود شنيده و در حافظه خود جاي داده و يا در دفاتري ثبت کرده بودند، براي گروهي از شنوندگان خود بازگو مي کردند.
لطفا منتظر باشید ...
