محتويات امالي - امالی شیخ طوسی نسخه متنی

محتويات امالي

گو اين که در بعضي از کتابهاي امالي مي توان ميان مطالب و موضوعهاي مطرح شده در آن وجه مشترکي يافت, ليکن در غالب اماليها چنين وجه جامعي وجود ندارد, زيرا اصولا مقصود از امالي جمع ميان مطالب متفرقه مي باشد که در مجلس درس و گفتگو مطرح شده و طبيعي است که در اين گونه مجالس عموما مطالبي که با يکديگر هيچگونه ارتباط منطقي ندارند مطرح شود, اما بطور کلي مطالب اماليها تابع سليقه و ذوق و آموزه هاي املاء کننده مي باشد که کتاب امالي شيخ طوسي نيز از اين قاعده مستثني نمي باشد.

با مطالعه امالي شيخ اگر چه ممکن است بتوان يک وجه کلي بسيار دوري براي مطالب آن يافت که همانا«اسلاميات» به معني عام آن, شامل حديث, سيره, تاريخ و جز اينهاست.

ليکن امالي شيخ گنجينه اي است از مطالب گوناگون و در زمينه هاي متنوع که شيخ سالهاي عمر پر برکت خود را در آموختن و جمع آوري و تدريس آنها صرف نمود. و همانگونه که گذشت, شيخ از برگزاري اين مجالس چندين غرض را پي گيري مي نمود که يکي از آنها انتقال اين مجموعه از فرهنگ اسلامي به نسل بعدي بود که خود شيخ آنها را از مشايخ خود طي ساليان دراز و با زحمات طاقت فرسا و حضور در مجالس درس بغداد تلقي کرده بود.

امالي شيخ مجموعا داراي 1537 حديث است که در آن مطالب زير را مي توان يافت:

1. بخش عظيمي از روايات امالي متعلق به فضائل اميرالمومنين (ع) مي باشد و يا شايد بتوان گفت که متجاوز از 60% مطالب کتاب را به خود اختصاص داده است. در اين بخش رواياتي درباره زندگاني علي بن ابي طالب (ع) از هنگام تولد تا وفات, همچون اسلام آوردن, ازدواج, فرزندان, مواعظ حضرت, حوادث دوران خلافت, جنگ جمل, صفين, نهروان, حادثه غدير, حديث منزلة, الطير, الثقلين, المناشده, مواخاة, و جز اينها آمده است.

شيخ بسياري از اين فضائل و مناقب را به اسانيد خود از بزرگان و محدثين اهل سنت روايت کرده است, براي نمونه دومين حديثي که شيخ روايت مي کند از مکحول است درباره جنگ خيبر, همچون شيخ رواياتي چند از عائشه مي آورد.

2. بخش ديگر در مورد شرح وقايع زندگاني و سيره پيامبر اسلام (ص) مي باشد, براي نمونه شيخ رواياتي درباره حوادثي نظير تولد پيامبر, جنگ بدر, قضيه هجرت, شفاعت, حجة‌الوداع, وفات پيامبر, مباهله, اسراء, شق القمر, صفات پيامبر, نسب رسول الله (ص), تغيير قبله, جنگ موته و جز اينها آورده است.

3. بخشي ديگر از روايات درباره زندگاني امامان معصوم (عليهم السلام) و حضرت زهرا (ع) ميباشد. در اين قسمت شيخ توجه خاصي به زندگاني حضرت زهرا (ع) و امام حسين دارد و به تفصيل رواياتي درباره فضائل و چگونگي شهادت آنها آورده است، شيخ در مورد مدفن امام حسين و تاريخچه حوادث مربوط به آن به تفصيل سخن مي گويد. «علاوه بر اينها رواياتي درباره مسائل کلامي و عقيدتي و نيز مناظراتي از امام باقر و امام صادق و امام رضا (ع) مي آورد. شيخ در امالي از پيامبر تا امام رضا روايت نقل مي کند، ولي از ديگر امامان روايتي بچشم نمي خورد.

4. بخش ديگر امالي مطالب تاريخ درباره شخصيتهايي است که در تاريخ صدر اسلام نقش داشته اند، اين افراد عبارتند از: ابوذر، سلمان، طلحه، زبير، عايشه، ام سلمه، معاويه، کميل، عبدالله بن عباس، عباس بن عبدالمطلب، عمار، رُشيد هجري، اصنع بن نباته، وليد بن المغيرة، ابوموسي اشعري، مقداد، عبدالرحمن بن عوف، ابوبکر، عمر، عثمان، صعصعه، مختار، ابوطالب، ابن مسعود، ابن زياد، يزيد و جز اينها.

5. بخش ديگر آن شامل سنتهاي حسنه اسلامي است، از قبيل: روايات درباره احترام به بزرگان، نيکي به والدين، آداب نشست و برخاست، آداب خوردن و آشاميدن، پوشيدن عقيق، آداب سلام کردن و جز اينها.

6. در امالي تعدادي روايت نيز درباره طب النبي (ص) و الائمه (ع) مي توان يافت که در آنها به منافع و خواص استفاده از بعضي گياهان اشاره شده است.

7. همچنين به تعدادي روايت در مورد فضائل ماههاي قمري مثل ماه رمضان، رجب، شعبان، و جز اينها اشاره شده است.

8. بخش مهم ديگري از امالي را روايات تفسيري يا تأويلي در برگرفته است که شيخ به تناسب بحثهاي خود در امالي و بويژه هنگام گفتگو درباره فضائل اميرالمؤمنين و اهل بيت (ع) متجاوز ز 62 مورد به آيات قرآن تمسک جسته و به تفسير آنها پرداخته است، و تقريبا مي توان در هر مجلس از مجالس امالي روايتي در تفسير يا تأويل آيات قرآن يافت.

9. از مواردي که شيخ در امالي به آن اهميت داده است، اشعار عربي است که در مجموع امالي به بيش از 50 قطعه شهر يا قصيده استشهاد کرده است.

اينها را مي توان مجموعه بحثهايي دانست که شيخ در امالي خود بدانها پرداخته است.

مشايخ روايتي شيخ طوسي در امالي، همانا بزرگان و اعيان محدثين شيعه و سني مي باشند نظير شيخ مفيد (که روايات بسياري از او نقل شده است)، احمد بن محمد بن ابي الصلت الاهوازي، عبدالواحد بن محمد مشهور به ابن مهدي، ابومحمد فحام السر من رآيي، الحسين بن عبدالله احمد بن ابي الفوارس، ابومنصور السکري، محمد بن علي بن خشيش کوفي، ابوقتاده، هلال بن محمد حفار، ابن الحمامي، محمد بن محمد بن مخلد، ابن بشران، حسين بن ابراهيم قزويني، احمد بن عبدون، و جز اينها.