تشیع امامی و زیدی در ایران نسخه متنی

اين عناصر در آموزه­هاي او تا حدود زيادي موضع تند آنها را در نفي نهاد خلافت به بي طرفي کشاند و بدينسان موقعيت ماندگاري آنها را در آن محيط خصومت­آميز جامعه اسماً اسلامي که مناسبات آن به کلي از نظر آنها محکوم بود بهبود مي­بخشيد.

اکثريت قاطع امام صادق [ع] کوفي بودند ولي تشيع امامي در حيات وي در قم - قديمي ترين و استوارترين پايگاه خود در ايران - انتشار يافت. شهر قم از شهر­هاي پيش از اسلام ايران بود که در حوالي سال 23ه ق به دست اعراب و با فرماندهي ابوموسي اشعري فتح گرديد. پس از گذشت شصت سال اين شهر و اطراف آن توسط قبيله اشعري که از کوفه بودند به عنوان پناهگاه ايمن برگزيده شد و آنها ترس حجاج حاکم بني اميه در عراق از کوفه به عنوان پناهگاه به سوي قم آمدند.

بر اساس يک گزارش فرزندان سعد­بن مالک بن عامر اشعري يعني عبد­الله الاحوص، عبد­الرحمن، اسحاق و نعيم در شورش بزرگ عبد­الرحمن بن اشعث، شرکت داشته و پس از سقوط آن از عراق به ايران گريختند. آنها در برخي روستاها در اطراف قم به زور و با کشتن تعدادي از مردم سکونت گزيدند.

گزارش ديگري زمان ورود آنها را ده سال بعد در سال 94 هجري ياد کرده و سکونت آنان را صلح گونه توصيف مي­کند.­[3]

فرزندان سعد بن مالک اشعري از افراد يک قبيله اشرافي از اعراب جنوب ساکن در کوفه بوده و روشن است که همراه آنها تعداد زيادي از بستگان آنان نيز بوده اند. در طول سه قرن بر قم تفوق داشتند.

زماني آنها براي نخستين بار در قم سکونت گزيدند ضد بني اميه بودند گرچه به نام شيعه شناخته نمي­شده و يا حداقل به معناي فرقه­اي کلمه شيعه نبودند. در جريان انقلاب بني عباس آنان به قحطبةبن شبيب فرمانده عباسيان در گرگان پيوستند تا او را در سرنگوني دولت منفور بني اميه حمايت کنند آنان پس از گذشت چند دهه به گونه­اي استوار شيعه امامي شدند.[4]

گفته شده­ است که اولين فرد از ميان آنان که پيرو امام صادق [ع] شد فرزند عبد­الله بن سعد بن مالک و به احتمال زياد عيسي بن عبد­الله بوده است. در کتب رجالي شيعه از عيسي به عنوان راوي امام صادق [ع] و فرزند او امام ­کاظم [ع] ياد شده و نيز کسي که سؤالاتي براي امام­ رضا [ع] فرستاده است.[5]

به نظر مي­رسد که ديگر اعضاي فاميل وي نيز از او پيروي کرده باشند اما اين گونه که همه اعقاب وي شيعه شده­ باشند.

ابن سعد از دو محدث سني قمي از ميان اين خاندان ياد کرده: اشعث بن اسحاق بن سعد و يعقوب بن عبدالله برادر عيسي گفته شده که جرير بن عبد­الله قاضي ري و محدث متعصب سني زماني که يعقوب را مي­ديد مي­گفت: اين مؤمن آل فرعون است.‑[6]

روشن است که ديگر اعضاي اين قبيله تا بيش از مرگ يعقوب [بن­عبد­الله] در سال 174هجري شيعه شده­اند. تا حوالي پايان قرن دوم هجري، قم همچون کوفه بطور خالص شيعه، اما برخلاف کوفه، شيعه امامي بود.

شيعيان کوفه عميقاً به جناحهاي رقيبي تقسيم شده­ بودند. کتابهايي که به بيان فرق شيعه پرداختند آنان را بر­شمرده­اند شيعيان کوفه بيشتر تمايل به مذهب زيدي داشتند تا امامي.