تشیع امامی و زیدی در ایران نسخه متنی

بنابراين آنان گناه صحابه و مسلمانان نخستين را در غفلت از اين امر و حمايتشان از خلفاي پيش از امام علي (ع) به حداقل مي­رسانند. به هر روي حرکات انقلابي تند آنان آنها را به خوارج نزديک کرده و تهديد فوري بيشتري را از سوي آنان نسبت به خلافت و آرامش جامعه در قياس با آرامترين نوع اماميه مطرح مي­کرد. بدين جهت آنان در معرض سرکوبي خشن­تري بوده و همانند خوارج موفقيت آنان در مناطق غير قابل دسترسي و دور از مرکز قدرت خلافت بود.

گرچه برخي از جنبشهاي ناموفق زيدي در خاک ايران رخ داد, اما فرقه زيديه تا حدود يک قرن پس از قيام زيد بن علي (122) در ايران نفوذ نکرد. از آن پس يحيي، فرزند زيد، که از نظر زيديه از ائمه زيدي به شمار مي­آيد، طرفداران و حامياني در خراسان يافت، جايي که وي پس از فرويش شورش پدرش در کوفه که خود همراه بود در آن سر بر­افراشت. او در حالي که در تعقيب حاکمان اموي بود، در مناطق متعددي پناه گرفت، ولي عاقبت دستگير شده و به سال 125 در نزديکي جوزجان به قتل رسيد.

به هر روي حاميان محلي زيد اکثراً توسط دعوت عباسي هماهنگ شدند. دعوتي که از نام يحيي و پدرش براي تحريک احساسات ضد اموي بهره برد، بدون آنکه هواداري جدي نسبت به اهداف آنان داشته­ باشد.

پنج دهه بعد در دوره آغازين حکومت هارون­الرشيد يحيي بن عبد­­الله حسني که خود در قيام حسين بن علي حسيني در حجاز شرکت کرده بود، در رودبار ديلمان و منطقه کوهستاني آن با حمايت شاه جستاني ديلمان پناهي به دست آورد. عده­اي از زيديان کوفي نيز وي را همراهي مي­کردند.

ديلمي­ها در آن زمان هنوز به اسلام نگروديده بودند، شواهدي نيز وجود ندارد که اقامت کوتاه وي تا قبل از تسليم شدن به فضل بن يحيي منطقه را به روي نفوذ زيديه گشوده باشد. در سال 219 اندکي پس از آغاز خلافت معتصم، محمد بن قاسم حسني - در حالي که گروه کوچکي از زيديان کوفي وي را همراهي مي کردند - به طالقان خراسان آمده و شورشي را رهبري کرد که به سرعت سرکوب شد. شاهدي وجود ندارد که هيچ يک از حاميان محلي او بستگي به فرقه زيديه داشته­باشند.

آموزه­هاي زيدي نخستين بار در ايران توسط برخي از پيروان امام قاسم بن ابراهيم رسي حسني (م 246) آغاز شد کسي که در کوه ­رس واقع در شرق مدينه زندگي کرده و تدريس داشت.[33] در شمار تأليفات وي مجموعه پاسخ به سؤالاتي است که مردم طبرستان در مسائل مذهبي برابر وي فرستاده­اند.

يکي از مهمترين منتقل­­کنندگان آموزه­هاي فقهي او جعفر بن محمد نيروسي طبري است. زادگاه او نيروي واقع در کوههاي غرب طبرستان در فاصله چند مايلي شرق رود چالوس قرار داشت.

غرب طبرستان منطقه رويان، کلا رو چالوس، نخستين مرکز زيدي در ايران شد. در سال 250، چهار سال پس از مرگ قاسم بن ابراهيم مردم اين منطقه برضد حاکم طاهري شوريده و با مشورت يک علوي محلي ،حسن بن زيد علوي را از ري دعوت کردند تا رهبري آنان را به دست گيرد. حسن به زودي کنترل تمامي طبرستان را به دست آورد و تحت عنوان مذهبي «الداعي الي الحق» به حکومت پرداخت. او مرکز حکومت خود را در آمل در نزديکي منطقه­اي که اکثريت حاميانش از آن بودند قرار داد. برادر و جانشين وي محمد بن زيد در نبرد با سامانيان در سال 287 کشته شد سامانياني که دوباره حاکميت تسنن را به طبرستان بازگرداندند.

حسن­بن زيد در سياست مذهبي خود، رسوم [شيعي] فقه و کلام معتزلي را به صورت رسمي اعمال مي­کرد. محمد نيز به طور روشني از وي پيروي کرده و دو شخصيت برجسته معتزلي: ابوالقاسم بلخي و ابومسلم اصفهاني را به عنوان منشيان خود استخدام کرد ابن نديم آثاري در فقه و امامت از حسن بن زيد ياد کرده با اين حال اين آثار برجاي نمانده و ذکر يا نقلي نيز از آنها در ادبيات متأخر زيدي نشده است.

بعلاوه هيچکدام از اين دو برادر در دوره بعدي به عنوان امام زيدي شناخته نشده و بويژه از سوي پيروان نواده ابراهيم بن قاسم، يحيي الهادي الي الحق بنيادگذار امامت زيدي در يمن، متهم به بيدادگري شدند. الهادي اندکي قبل از ظهورش در يمن، در دوره حکومت محمد بن زيد از آمل ديدار کرده بود. زماني که او به پيروانش اجازه داد تا او را به عنوان امام خطاب کنند او مورد بدگماني حاکم قرار گرفته و مجبور شد تا به سرعت آنجا را ترک کند.