1 - نظريه عاطفي - معیارهای اخلاقی بودن افعال انسان ها چیست؟ نسخه متنی

نويسنده: حسين حقاني زنجاني

در مقاله گذشته اين نكته نظر به اقتضاي فطرت و مطابق احاديث معتبر روشن گرديد كه يك عمل اخلاقي، عملي است كه داراي ارزش و بها بوده، غير از افعال طبيعي و عادي مي باشد.

حال اين سؤال را پاسخ مي گوئيم كه معيار و مقياس اخلاقي بودن افعال انسانها چيست؟ يعني يك عمل به چه جهت و چگونه رنگ اخلاقي بودن را پيدا مي كند و معيارهاي آن كدام است؟ و با افعال طبيعي و عادي چگونه متمايز مي گردد؟

در اين مورد نظرات گوناگوني از طرف فلاسفه شرق و غرب و علماء و بزرگان علم اخلاق ابراز شده است كه ما آنها را در اينجا به طور اختصار نقل و توضيح سپس به بررسي و نقّادي آنها مي پردازيم و جهات حسن و قبح آنها را معيّن و آنها را در معرض مطالعه و قضاوت خوانندگان گرامي قرار مي دهيم:

1 - نظريه عاطفي

نظريه عاطفي يعني اخلاق مبتني بر عاطفه از قديمي ترين نظريات درباره ملاك اخلاقي بودن يك عمل بشمار مي رود. به اين معني كه گروهي رمز اخلاقي بودن يك عمل و فعل را در عواطف بشر جستجو مي كنند. به اين ترتيب كه كارهاي عادي و معمولي كارهائي است كه از انگيزه هاي خود خواهانه و ميل هاي طبيعي انسان سرچشمه مي گيرد و هدف از آن كارهم رساندن نفع و سود به خود و يا رسيدن شخص به لذتي است.

بديهي است هر عملي كه از چنين احساس و ميل ها سرچشمه بگيرد و در مقام تأمين چنين هدفهائي باشد، كار معمولي و عادي بوده، يك عمل اخلاقي محسوب نمي گردد نظير اكثر كارها و افعالي كه مردم عادي انجام مي دهند مثل كاركردن يك كارگر براي گرفتن مزد و اداره مخارج زندگي خود يك كار معمولي محسوب مي گردد و همچنين كار يك كارمند كه شغل اداري دارد و به طور كلي اين گونه كارهاي عادي و معمولي مربوط به خود شخص و زندگي خودش بوده، از ميل مربوط به شخص ناشي مي گردد و لذتي كه از اين فعل و عمل عايد كننده آن مي باشد، لذتي است كه تنها به او مي رسد و يا دفع رنجي است از خودش مثل مراجعه انسان به پزشك براي دفع رنجي كه اين، يك كار طبيعي است.