لطفا منتظر باشید ...
3. بررسي آثار آموزشي مسجد
از آغاز اسلام، مسجد به عنوان يك پايگاه آموزشي، كاربردهاي گوناگوني داشته است. در سال هاي آغاز بعثت، با وجود جو اختناق و شرايط سختي كه بر مكه حاكم بود، پيامبر _ صلّي الله عليه و آله _ در دوراني، ياران خويش را در مسجدالحرام گرد مي آورد. براي آنان قرآن مي خواند و واجبات و محرمات الهي را به آنان آموزش مي داد. چنين جلسه هايي در مسجد، گاه به مناظره و گفت و گوهاي طولاني علمي با سران قريش مي انجاميد.[5]پس از هجرت پيامبر به مدينه و ساختن مسجدالنبي، فصل نويني در فعاليت هاي آموزشي مسجد آغاز شد. پيامبر _ صلّي الله عليه و آله _ بيشتر پس از نماز صبح و عشا به سخنراني و گفت و گوهاي علمي مي پرداخت.[6] اين جلسه ها با حضور مردان و زنان مسلمان برپا مي شد[7] كه اين از آشكارترين جلوه هاي آموزشي مسجد در مدينه بود. تفسير قرآن و سخن گفتن پيرامون معاني آن، بخش در خور توجهي از سخنراني هاي پيامبر _ صلّي الله عليه و آله _ را تشكيل مي داد.[8] علاوه بر جلسه هاي سخنراني پيامبر، كلاس هاي آموزشي گوناگوني نيز در مسجد تشكيل مي شد.[9]با اين توضيحات، اهميت جنبه هاي آموزشي مسجد معلوم مي شود. پيامبر _ صلّي الله عليه و آله _ مي فرمايند:هرگونه توقفي در مسجد لغو و بيهوده است، مگر براي سه دسته:كسي كه پس از نماز به تلاوت قرآن مي پردازد، آن كه سرگرم ذكر و ياد خداست و كسي كه به مباحثات علمي اشتغال داشته باشد.[10]
از ديد روايت، تشكيل جلسه هاي علمي در مسجد، نسبت به جلسه هاي دعا، جايگاه والاتري دارد[11] و پاداش آن، ثواب عمره كامل يا حج كامل [12] و جهاد در راه خدا است[13] كه رحمت خدا آنان را فرا مي گيرد.[14] در اين ميان، طرح مباحث ديني در مسجد، فضيلت بيشتري دارد.[15]
پس از پيامبر _ صلّي الله عليه و آله _، ائمه _ عليهم السلام _ نيز براي حفظ جنبه هاي آموزشي مسجد، تلاش هاي ارزنده اي انجام دادند.[16]مسجد، ابزارها و موقعيتي را در اختيار دارد كه به كمك آن مي تواند به آموزش و افزايش شناخت ديني نمازگزاران بپردازد. مسجد مكاني است كه مسلمانان براي برپايي فرائض الهي و مجالس مذهبي در آن حاضر مي شوند و اين فرصت مناسبي است تا معارف و احكام دين نشر پيدا كند. البته نقش امام جماعت در اين ميان بسيار مهم است.بدون در نظر گرفتن تاريخ بناي مسجدها، محققان و مورخان پذيرفته اند كه بيش از پيدايش مدرسه، مسجد يگانه مركز مهم آموزشي _ فرهنگي در جهان اسلام بوده است. هرچند برخي از محققان از جايگاه هاي آموزشي ديگري همچون مكتب هاي خانگي و دارالقرّا نيز ياد كرده اند،[17] ولي فعاليت هاي آموزشي در اين مراكز چنان محدود بوده است كه ما امروزه اطلاعات قابل توجهي درباره چگونگي آموزش در اين مكان ها در اختيار نداريم. حال آن كه نام مسجدهاي مهم اسلامي كه جايگاه فعاليت هاي آموزشي بوده، در تاريخ ماندگار شده است. حتي نام مدرسان اين مسجدها، همراه با اطلاعات قابل توجه ديگري درباره مطالبي كه در مسجد تدريس مي شده، در اختيار ماست.[18] پس از پيدايش مدرسه نيز تا سال ها، مدرسه در دامان مسجد بنا مي شد. از همين رو، در بيشتر كتاب هايي كه درباره مسجد به نگارش در مي آمد، از مدرسه بسيار سخن گفته مي شد كه اين به سبب ارتباط بسيار نزديك مسجد و مدرسه است.[19]
